jueves, 30 de julio de 2020

Bañobre, un topónimo menos en -obre

Decidímonos a sacar da lista dos topónimos en -obre ó topónimo Bañobre de Miño e Guitiriz, tras atopar un curioso Brañoves en As Pontes, ó noroeste de Suarriba - Somede. Como derivados do prerromán braña o fenómeno da metátese da vibrante explica a alternancia Brañoves / Bañobre, singularizado. Probablemente dun *branna oves = braña de ovellas.

O feito de atopar unha braña (terreo de montaña enchoupado) fosilizada no topónimo Bañobre de Miño, nunha zona actualmente dominada pola paisaxe de marismas e xuncais entre as desembocaduras dos ríos Baxoi e Xario, retrotráenos a uns 7000 anos BP, ós momentos previos á formación da lagoa litoral na desembocadura do Baxoi, pechada pola formación dunar da praia de Miño. Temos que imaxinar, entón, unha paisaxe cunha cota marítima moito máis baixa, sen dunas e sen lagoa, un entorno no que Bañobre sería efectivamente un pasteiro de montaña nun val.

Bañobre é, polo tanto, un topónimo cuxa prerromanidade absoluta é datable pola paleopaisaxe, situándose nos inicios do Holoceno, tras a transgresión Flandriense. O pasteiro nomeado polo ser humán, cazador-proto-pegureiro, antecede uns 5000 anos á fundación do castro, cuxa situación podería ter estado determinada pola do complexo pasteiro-pazo (Pazo de Bañobre).

martes, 28 de julio de 2020

San Cibrao e Seoane da Pregación

Clásica representación de San Xoán o Bautista como crióforo ou pastor, coa ovella e o báculo.
Caravaggio (Catedral de Toledo).

Como xa dixeramos noutra ocasión (San Juan el Verde: Silvano) San Xoán ten que ser necesariamente a interpretatio cristiana do deus romano Silvano. A evolución fónica é consecuente coa proposta: o xenitivo Silvani > Seivane / Se(i)oane > Xoane -> (San) Xoán. Ademáis, as funcións do deus e a súa antiga iconografía avalan a equivalencia: o Silvano da Villa Albani (hoxe no Louvre) represéntase cun báculo e coidando dunha ovella entre as dobras da súa túnica; na epigrafía é chamado sanctissimus pastor, e noutro caso solicítaselle que protexa o gando (Peter F. Dorcey, The Cult of Silvanus: A Study in Roman Folk Religion, 1992, px. 21).

Outra posible evolución fonética de Silvani a Seoane pasa pola perda do -l- intervogálico, para ser máis precisos, entre vocal e wau: Si(l)wani > Sewane > Seoane / Xoane. Dita evolución, que constitúe unha nova regla da fonética histórica do galego, podería ser anterior á caída do -l- en contexto intervogálico simple, acaecida en torno ó século XII xunto coa do -n- no mesmo contexto, "no obstante, algún testimonio sí hay en los siglos anteriores" (Amable Veiga, Algunas calas en los orígenes del gallego, 193, px. 239). A forma *Sewane nalgunha ocasión amosa consonantización da wau nunha oclusiva velar sonora *Segoane, o que propicia tambén a asimilación cun San Xoán que aparentemente adoece de inexplicable gueada: "unam laream de Reboyra longa vocata, quae fuit de Casali de Pinayro in Sardineyra sub signo Sanctae Mariae de Sengoan" (ano 1289, Lugo. Fonte: CODOLGA).

Nos estudos sobre a fundación das primeiras igrexas parroquiais, que normalmente se situaron nas croas ou á beira dos castros, vense considerando que as advocacións a San Cibrao e San Xoán son das máis antigas. As primitivas advocacións puideron servir para cristianizar cultos anteriores prerromanos ("Topónimos y advocaciones: la información histórica en los nombres de las parroquias rurales gallegas", JC Sánchez-Pardo, Minius, nº 20, 2012). É de supor, entón, que os cidadáns galaico-romanos, adicados fundamentalmente a actividade económica gandeira, perpetuaron o culto a un deus-pastor baixo a figura do deus-pastor romano, Silvano, sobre o que se superpuxo á chegada do cristianismo o seu homófono San Xoán (o Bautista). Evidénciase que as primeiras advocacións cristianas non se impoñen ó azar, senón que gardan ou parecen sinalar unha relación funcional cos cultos anteriores. Así, o espallado do culto a San Xoán (Silvano), que é maioritario na Terra de Lemos e Sarria tras a de Santa María, según Sánchez-Pardo, indicaría a forte actividade gandeira dos asentamentos castrexos nestes territorios onde a gandeiría segue a ter, hoxe en día, unha importante presenza.

Respecto ós topónimos San Cibrao e Seoane da Pregación (Friol) neste contexto gandeiro, imos desenvolver a proposta ó completo: probablemente A Pregación sexa un derivado de pecurare > *pecurationem > *pegración > Pegración, "instalación para o gando, aprisco"; sobre a advocación a San Cibrao, tambén moi numerosa en Galicia, engadimos que seguramente teña que ver cos cebros (uros) que dan nome ó Cebreiro, e non co santo chamado Ciprianus (sería outra cristianización por homofonía).

sábado, 25 de julio de 2020

Burato do Couso. Couso 3

Burato do Couso no Castro de Hermunde.
(C) Visor PBA da Xunta de Galicia, capa do Vóo Americán de 1956-57.

A ver se desta damos atopado a etimoloxía deste topónimo dunha vez, tras ensaiar e revisar varias posibilidades nalgunhas entradas do blog. Agora paréceme que a base semántica dos buratos que asoman en todos os cousos, tanto cando se aplica a camiños moi encaixados no terreo, trampas de caza ou foxos de límite, como cando nomea ó embigo (couselo), podería ter xurdido do participio do verbo latino cavo, "excavar", tras confluir na súa conxugación coa de caveo, "protexer, gardar", que tivo un participio bárbaro causum > couso, ademáis de cautum > couto.

"Diuiserunt etiam Canedum de Outariz et de Sancta Columba per Cautum Ueterem qui est prope domos de Outariz, deinde per marchos et cruces fixas in lapidibus ascendendo, deinde per iuxta pennam Lubusomeam de Voytores, deinde per cruces de sub casali de Conchaada et inde in directum per alias cruces usque ad marchum de Aqua Derribada et ex alia parte riuulj de Aqua Derribada per crucem que est fixa uersus Azzageedo iuxta Coussum Uetus" (documento de Santa Comba de Naves, ano 1230. Fonte: CODOLGA). Neste documento estaríase a falar dun foxo de demarcación, verbo cavo, no momento no que se produce a confusión coa conxugación de caveo. Desto se deduce que o microtopónimo do Castro de Hermunde, Burato do Couso, é redundante, pois couso tambén significa burato.

Man: "vaca estéril = muller estéril / macho / home"

Cando o ser humán comezou a conceptualizar o mundo mediante a linguaxe fíxoo, en grande medida, en termos gandeiros, desde un esquema mental de gandeiro, ou cecáis de considerarse gando el mesmo. A percepción das cores relevantes xurdiu da observación das cores das capas bovinas; os termos relativos ó clan e ós seus asentamentos recibiron os nomes dos currais do gando (Bruce Lincoln, "Indo-Iranian *gautra", The Journal of Indo-European Studies, 1975, V.3, nº 2, pg. 161-172); incluso a categorización da diferenza sexual do ser humán estableceuse a partir de termos tomados do eido gandeiro (Szemerényi en 1977 dixo que "the IE term for 'woman, wife', *gwen-, was to be analysed as *gw-en-, a derivative of *gwu-, 'cow'"); etc.

Pénsase que son meramente as diferenzas sexuais as que se reflicten na categoría gramatical do xénero. Nos estudos gramaticais románicos deféndese ademáis a existencia dun xénero / sexo marcado, que ven sendo o xénero / sexo feminino; segundo os lingüistas dito xénero non pode usarse para nomear o conxunto dos dous, por ter cualidades específicas que o impiden. Dito así, queda no ar precisar cales son esas cualidades, do contrario poderíamos pensar que se debe únicamente ó capricho de que os homes non queren ser chamados cos mesmos termos que designan ás mulleres. 

Que ten que ver a maniña, "vaca estéril", do galego-portugués e doutras linguas peninsulares co man, "home"xermánico? Marcos-Marín intenta unha aproximación no seu traballo "Etymology and Semantics: apropos Spanish mañerio, mañeria" (Historical Semantics - Historical Word-Formation, ed. Jacek Fisiak, 1985) sen ter en conta a premisa que deixamos anotada ó principio, que a conceptualización do mundo pola linguaxe foi feita por gandeiros, e desde esquemas mentais e culturais propios das sociedades prehistóricas de cazadores-pastores. Szemerényi xa o dixo da vaca-femia-muller, e nós agora diremos da vaca estéril-macho-home.

Nesta cadea de deriva semántica vaca estéril-muller estéril-macho-home vese que efectivamente non se trata dunha distinción sexual ou xenital, ou non só sexual-xenital, xa que a categoría manna é un conxunto que engloba tanto machos como femias. Trátase só de que para ser unha manna o distintivo é non ter fillos, non parir. Evidentemente ningún macho ten crías, para telas é preciso ser femia, aínda que non todas as femias as teñen, e non as teñen todo o tempo: cando dan de mamar non as teñen, non están preñadas, nin cando chegan á menopausia ou aínda non acadaron a pubertade. Así pois, a categorización manna (o conxunto do sexo masculino e varios subconxuntos do feminino) é máis ampla ca oposta da vaca bellada ou preñada, moito máis restrinxida (limítase a un subconxunto dentro do sexo feminino, a femia fecunda).


Así as cousas, non é correto falar desde un punto de vista diacrónico da neutralización da categoría gramatical do xénero (sexo) nas linguas do noso ámbito mediante o uso do masculino xenérico, que se define entón como un archimorfema capaz de englobar os dous significados gramaticais de masculino e femenino expresando un concepto novo, neutral para o sexo. Non o é porque resulta evidente que o xénero masculino conserva esa capacidade de  expresar indeterminación para o sexo ó proceder dunha categorización anterior, prehistórica, na que o feito de ser macho ou femia era irrelevante, pois só se precisaba separar ós seres que non parían (mannamanada) dos que sí o facían. Esta categoría baseada na capacidade de xestación e parto antecede a distinción sexual, aínda que despois esta última acabe solapándose con ela.


Curros de As Bestas e do Paridoiro (Labrada - Abadín), que reflicten a categorización gandeira baseada na diferencia xestante / non xestante da que estamos a falar.


O Vaqueiro, Maniños - Fene. Curro do Vaqueiro, separado dos terreos adicados ó resto da manna > Maniños. (C) Dolores González de la Peña, 2019.

lunes, 13 de julio de 2020

A cazadora-pastora mesolítica do Chan do Lindeiro (O Cebreiro)

Fai uns 9.300 anos unha muller caeu na dolina do Sumio do Chan do Lindeiro (Fonteboa, Pedrafita do Cebreiro). Na exploración da cavidade kárstica atopáronse xunto ós seus restos, os de tres uros. Tras a analítica de radiocarbono, que deu unha mesma cronoloxía para todos eles, o accidente sufrido pola muller e os tres uros vense inscribindo no marco dun incipiente pastoralismo itinerante que tería comezado no mesolítico (J.R. Vidal Romaní, A. Grandal d'Anglade e M. Vaqueiro Rodríguez, "El mundo de una mujer llamada Elba hace 9.300 años", Cadernos do Laboratorio Xeolóxico de Laxe, 2017). Os autores tambén chaman a atención sobre o feito de que a ruta que seguían a muller e a súa manda ía sobre un camiño de travesía entre vales que aínda continúa a funcionar case 10.000 anos despois. Temos xa, polo tanto, importantes evidencias de que os camiños tradicionais de Galicia xurden na prehistoria pola necesidade de seguir o gando nos seus desprazamentos estacionais, primeiro como cazadoras, logo como proto-pegureiras.

Costa crer que unha muller de pouco máis de 1,50 metros de estatura pastorease uros de 1,80 na cruz con cornos de 2 metros de longo, pero así foi. Co gando non é tan importante a forza como saberse a dona dos animais, e que eles o saiban, é unha cuestión de actitude.

Máis neste caso non só se mantivo no tempo o camiño que seguiú Elba, do que falan estes investigadores, tambén a toponimia dá soporte á hipótese presentada por eles: Lindeiro e Cebreiro, aínda que modificados no seu aspecto formal (cara significante) gardan o seu significado desde fai 10.000 anos.

O lugar do accidente foi O Chan do Lindeiro. Aquí recurrimos ó asturiano para evidenciar que efectivamente a muller atopada na cavidade cos tres uros era unha cazadora-pastora ou allendadora que levaba ou seguía o seu gando a pacer polos camiños, e que o tal Lindeiro xa era un lindeiro fai 10.000 anos:

Allendar: conducir el ganado al pasto; apacentar el ganado; vigilar las vacas en los prados; cuidar del ganado bovino cuando anda suelto; llevar a pacer el ganado por las orillas de las heredades o caminos (DGLA).

Allendador: que vigila las vacas; que se dedica a mantener los ganados pastando dentro de una parcela determinada sin que se pasen a otra (DGLA).

Llinde: Sitio donde se llenda, allinda / allenda o apacienta el ganado (DGLA).

O seu gando eran uros. E digo eu: que outra especie podería ter sido, nun territorio chamado O Cebreiro? O nome de lugar, como xa explicamos noutra ocasión, ven motivado polo nome de "cebros" que se lles daba ós "bois ariscos" (uros) segundo deixou anotado o Padre Sarmiento en 1761.

Antiga microtoponimia de gandeiría preservada na zona: en Veiga de Forcas, Bedredo e Bustelo, sendo o primeiro, probablemente, un derivado de vitulum, tenreiro.


sábado, 11 de julio de 2020

Porto do Son ou Porto Dosón?

Viñamos onte o meu bó amigo Pancho Gallego e máis eu de comprobar in situ a articulación da paisaxe cultural prehistórica arredor dos vellos camiños da groma do Hospital de Bruma (os castros de As Travesas, Alcaiana e Vizoño (Castro Maior), e mailo campo de mámoas do Abelar), coma sempre falando dunha mestura de temas arqueolóxicos e toponímicos mentres Pancho conducía a súa furgo: que se o impresionante control territorial desde o Castro Maior, que se o último que dixen no blog sobre Sanghengho, etc. E nestas que saiu o topónimo Porto do Son.

-De onde virá o topónimo?

-Pois... -dixen eu-, así de entrada descarto que sexa un deses nomes de posuidores ós que se recorre ás veces cando non se sabe cal é o étimo (de Ausoni, ou cousa semellante). Non sei, ó mellor algo que teña que ver coas dotes...

-Doazón! -dixo Pancho. E aí sentinme morrer, por non térseme ocurrido a min antes.

-Nin Navaza o faría mellor! -resposteille con ton reverente.

Aínda que Cabeza Quiles é partidario de vincular o nome de lugar cos sons naturais procedentes da furna de Fonforrón, "que debe o seu nome onomatopeico ao ruído que fai o mar ao meterse no seu interior", nós pensamos, con Pancho, que o étimo donationem é moito máis adecuado. É un termo moi presente nos documentos medievais para explicar como é que se chegou a posuir un predio, xunto con outros do mesmo campo, como pode ser comparata (mercada). Do(n)atione > Doazón > Doozón > Dozón / Dosón, con seseo. A harmonización vogálica é idéntica ca que sufre monaco > moago > moogo > mogo, "monxe".

Porto do Son grafado como Doçon, nun mapa do Reino de Galicia do século XVII. Dato e imaxe facilitados por Pancho Gallego.

Poderiamos considerar variante o topónimo Donsión*, con desprazamento da nasalización e seseo apical que desenvolve a epéntese do i. Nembargantes, o caso de Dozón da comarca de Deza non tería esta etimoloxía, ó documentarse como "monte de Deçon" no século VI; sendo un derivado do mesmo topónimo Deza.

* Dentro da liña dos posuidores e seguindo a P. Martínez Lema, "o nome deste barral da freguesía de Santa María de Saavedra non se rexistra nos textos medievais, mais debe ter sen dúbida a mesma orixe que o seu homónimo do concello de Lalín: un sintagma (UILLA) DE DOMINU SILONE en que se recoñece o acusativo do antropónimo SILO" ("Nomes de posesor na toponimia do concello de Begonte (Lugo)", Revista Galega de Filoloxía, 2007, 8).

miércoles, 8 de julio de 2020

Sanghengho e Dún Aonghasa

Como non hai nada claro na etimoloxía do noso Sanxenxo, a pesares de que se constatan desde época moi temperá formas compatibles co haxiónimo San Xes ("in Sancto Geesio", ano 1155. Fonte: CODOLGA), e considerando que estas poden ser cristianizacións doutro haxiónimo anterior, imos ensaiar outra etimoloxía que vencella o topónimo co deus irlandés Oengus, o que deu nome ó Dún Aonghasa das illas Aran.

Oénaego, epíteto do deus Coso galaico, formado a partir do indoeuropeo *oinos, "un, único", sería o étimo que propoñemos para Sanghengho e o irlandés Oengus / Aonghasa.

Xa tiñamos comentado a peculiar evolución do -n a -ŋ velar cando vai seguido da semivogal wau (manuale > mangual, v. Mosteiro da Manguela), caso que se produce ó anteporlle o modificador San á forma con caída da vogal postónica: Oén(ae)go > San Wengo > Saŋ(w)engo > Sanghengho, con gheada, ou Sanguengo, sen ela.

O feito de ser a gheada un són fricativo velar moi antigo, alófono ou variante da pronunciación habitual oclusiva velar sonora do fonema /g/, penso que pode estar na base da disimilación gh-gh a gh-x, co emprego do outro són fricativo palatal que ás veces ten pronunciacións alofónicas que chegan ata o veo do padal e que case soan como iotas castelás. Isto explicaría a forma de 1155 "Sancto Geẽsio", que podería estar a reflectir unha pronuncia tipo Sanghenxo, da que xurdiría a variante normativa Sanxenxo, con nova asimilación regresiva.

Nesta liña hipotética, o feito de ser o deus Oengus irlandés o deus do amor (ie. *oinos, "unidade, unión") parece vencellalo co noso Sanghengho ou Sanghenxo / Sanxenxo polos rituais de fertilidade que se celebran na Lanzada, o famoso baño das nove ondas.


Dún Aonghasa. (C) Andregoto Galíndez, 2011.

domingo, 5 de julio de 2020

Carruceira

Carruceira (Farlá - Grixalba, Sobrado).

Derivado do céltico carrucam, "arado / carro de dos ruedas". Neste caso parece máis probable que se aplicase á leira por estar xunto á vía para carros marcada en rosa, que ven sendo o Camiño de Santiago. Logo é tambén factible a confluencia cos derivados de carrizo, isto é, que nalgúns casos os Carriceira tiveran sido Carruceiras, camiños de carro.

O máis aproximado que atopo na bibliografía para sustentar esta hipótese é o dato que aporta Navaza (Fitotoponimia Galega, punto 61: carozo / carrozo, px. 145-6): "na toponimia aínda é posible a confusión de derivados de car(r)ozo con outras voces non fitonímicas emparentadas con [...] derivados de CARRU-, que polo regular designan camiños (carroucho, DEGC, III, 480)".  Aínda que os Carruceira / Carroceira non serían, según nós, un derivado de carrum, senón de carrucam, o carro lixeiro celta.

Etimoloxía de ferrado

O ferrado é a cuarta parte dunha fanega ou teiga, así pois, podería descartarse a etimoloxía que fai vir o termo do latín ferratum, un derivado do nome do metal ferrum, "ferro", e propor a mesma que ten o ferdella terra que ven no Du Cange: unha ferdella foi tamén a cuarta parte dunha virgata.

A etimoloxía, entón, podería atoparse no ámbito dos numerais, no termo indoeuropeo que orixina o inglés fourth, ou o altoalemán antigo feordo / fiordo, "cuarto". Cecáis a forma *ferd- chegou a Galicia vía os colonos xermáns. Unha análise completa deste ordinal pode verse en Indoeuropean Numerals (Jadranka C. Gvozdanovic, 1992, px. 627).


sábado, 4 de julio de 2020

Percepción da cor da capa do gando vacún en Galicia: os 28 nomes e as 28 cores


Listamos os vintaoito nomes e engadímoslles vintaoito cores ás capas simples, isto é, sen mesturar, do gando vacún galego. Non temos en conta os nomes das capas que teñen pintas ou franxas doutras cores, ou presentan no fociño, na fronte ou nas patas outra cor que no resto do corpo. Fonte: elaboración propia a partir dos nomes e explicacións fornecidas en O Libro da Vaca. Monografía etnolingüística do gando vacún (Benavente Jareño e Ferro Ruibal, Xunta de Galicia, 2010). Nota: teixa ten dous valores cromáticos distintos na miña fonte.

Asemesmo, o aspecto saudable do gando vacún reflíctese con moita frecuencia co uso por parte dos donos dos animais dos termos lucido e nidio. Ámbolos dous con semas vencellados ó brillo radiante e lustroso do pelo das vacas, máis intenso canto máis oscura é a capa de cor.

De seguro que existen máis termos que nomean a franxa cromática continua que vai do branco ó negro nas gamas das cores naturais das capas do gando vacún, e que aínda están sen recoller.

O feito de nomear un segmento cromático pertencente ó continuum de cores implica individualizalo e distinguilo do resto; esa cor é relevante e culturalmente pertinente para unha comunidade. É ben coñecido que o factor cultural determina a percepción das cores, ou dito doutra forma, que coa linguaxe fórmase o pensamento e unha cultura común. Vou poñer o famoso exemplo das linguas da familia esquimo-aleutiana, que distinguen mediante catro palabras diferentes uns feitos para nós irrelevantes: aput é a neve cando xa caeu no chan; qana é outra cousa moi distinta, a neve cando está caendo; piqsirpoq é a neve dunha ventisca axitada polo vento, tambén outro referente que non ten que ver coas outras neves; qimuqsuq é a neve acumulada nun ventisqueiro (Franz Boas, 1911, Handbook of American Indians Language). Para nós todo é "neve", para eles non.

O mesmo pasa coas cores, tanto na súa individualización como nas consideracións culturais que as inclúen nunha ou noutra gama: o inglés blue, "azul", provén do mesmo termo que deu en serbocroata plavi, "de cabelo loiro". Outro caso ven na táboa de arriba: loura e loureira teñen dous valores cromáticos moi diferentes na mesma lingua, o que nos leva a prantexar que o máis antigo é o da cor máis oscura e intensa, semellante á cor do loureiro (laurus). Como se xerou o outro?

Sandra Busatta no seu artigo "The Perception of Color and The Meaning of Brilliance Among Archaic and Ancient Populations and Its Reflections on Language" (Antrocom Online Journal of Anthropology, 2014) trae o exemplo dos gandeiros Xhosa, de África, que non teñen nomes para a cor verde ou azul, e sen embargo teñen vintaseis nomes diferentes para as cores do seu gando, segundo Magnus. Nós gañamos por unha ou dúas, e deixando fóra, como dixen, unha gran chea de nomes que designan as capas mestas.

Doutra parte, sinala a autora que todos os investigadores manifestan que atopan dificultade en entender como se artellan nestas culturas dos cattle breeders africáns as cores e a linguaxe gandeira: non é doado saber se previamente houbo un léxico de cores que se aplicou ó gando ou se o léxico do gando creou os nomes das cores. Nós podemos apuntar que é mellor hipótese de traballo a segunda: así funciona en Galicia, onde tanto a cor do cabelo da muller como o aspecto xeral da súa pel noméase polas cores das capas das vacas aínda hoxe. A ver se damos quitado ese costume e deixámolo para o estudo dos antropólogos como fenómeno etnográfico arcaico, que non somos gando!

No artigo de Busatta, discútese tambén a importancia que no pasado tivo o aspecto brillante, lustroso, luminoso, radiante, vivo e saudable dos seres e dalgúns elementos como a auga ou o lume, frente a cor dos mesmos, que se consideraba unha característica moi secundaria. Na miña opinión, a importancia do factor luminosidade explicaría o desprazamento dalgúns nomes dunha a outra cor, según se considerasen máis ou menos brillantes baixo o avatar dun determinado valor cromático (así o caso de loura / loureira xa comentado).

Logo préstalle moitísima atención a "The problem of the blue-green color". O problema de como xurden estas cores ten un punto de partida que Busatta non menciona, son cores que non son propias do gando (aínda que si están na Natureza). O azul e o verde tambén están ausentes da paleta de cores da arte rupestre paleolítica, e da lingua dos gandeiros Xhosa. Non son as cores do gando, logo non estiveron entre as primeiras cores culturalmente percibidas nas sociedades gandeiras. A cor da herba foi completamente irrelevante para eles, así como a do ceo: "non cores" que non era preciso distinguir. A prevención contra estes "non cores" reflíctese no cantar: "ollos verdes son traidores, azuis son mentireiros, os negros e acastañados son firmes e verdadeiros".

Gando vacún pacendo e remoendo fronte á cova de La Loja en Asturias.
(C) Dolores González de la Peña, 2019.

viernes, 3 de julio de 2020

Os xeoglifos de Canduas do Padre Sarmiento

Xeoglifos de Canduas: figuras semellantes ó dibuxo esquemático feito polo Padre Sarmiento (abaixo) no seu Viaxe a Galicia de 1947 (ed. J.L. Pensado). (C) Visor do Vóo Americán de 1956-57.



Xa temos falado dos crop circles fai anos, na entrada do blog Señales. Nela deciamos que o Padre Sarmiento deixou testemuña no século XVIII duns grabados na terra en Canduas (Cabana de Bergantiños), en forma de enormes cruceiros: "noté, al salir de nuestro priorato de Cándoas, y caminando por el monte, que está enfrente, que en los llanos, en que había hierbecita, se hallaban dibujadas en el suelo varias cruces y cruceros, muy grandes, pero que se habían hecho por pastores, o por otros, con la punta del cayado, o con otra cosa, haciendo surcos en el suelo, y recortando la hierba".

Velaí o enorme cruceiro de Canduas, visibles aínda os seus elementos na fotografía aérea do Vóo Americán de 1956-57. A microtoponimia garda o nome de Cruceiro no lugar que poderíamos considerar a base dun, e no alto da cruz, o nome Pedra dos Bolos, topónimo que adoita ser indicador de construcións antigas vencelladas ós míticos mouros: son lugares nos que, segundo tradicións populares, os antergos (a miudo xigantes) xogaban ós bolos ou á pelota.

Na miña opinión o aparente xeoglifo en forma de cruceiro podería ser o resultado casual do trazado do parcelario (na mesma zona, perfilada en marrón no mapa, algúns dos sectores levan o nome de Chousa de Luisa, Chousa da Costa, etc.). Máis nada impide, se é que o Padre Sarmiento dá fe delo, consideralo un verdadeiro xeoglifo en forma de gran cruceiro, logo parcelado para cultivo. Feito para ser visto desde o ceo por Deus?