O reparto das moscas no cromlech do Prado das Chantas

A Manolo Camba, o meu sherpa do Xistral

1. Segundo as tradicións, no cromlech da Eira das Meigas ou Circo dos Xogos do Monte Neme "la víspera de San Juan se reunen las brujas en la fuente de Santa Cristina, allí próxima y donde hay ruinas de una capilla, y después de bailoteos y otras ceremonias ascienden a la Eira, en la que, acomodada cada una en un sentadoiro (las piedras que forman el círculo) toman sus acuerdos para dañar a los humanos" (El Ideal Gallego, 2-8-1928).
2. No ano 1938 o cronista de Mondoñedo, Eduardo Lence Santar, narraba unha tradición idéntica que se desenvolvía nun lugar indeterminado do Xistral: as meigas de Mondoñedo, as de Vilanova, as do Val e as da Mariña ata Ribadeo quedaban pola noite na véspera de San Xoan no Mongadal, na respaldeira do monte Padornelo, e untadas con touciño e subidas a vasoiras de xibarda, collidas da man de dúas en dúas, saían polo ar ata guindarse no Xistral, xuntándose coas meigas do Valadouro, do Viveiró, de Vilalba, de Meira e doutras partes, para facer o reparto das moscas e das pulgas. Son moitos os que teñen sentido pasar as meigas para O Xistral (El Compostelano, 26-10-1938).
3. Nunha outra versión recompilada por Pisón, Lourenzo e Ferreira (Contos do Valadouro, Edicións do Castro, 2005) onde tiña lugar o reparto das moscas era nos montes do Buio nas inmediacións doutro megálito: "na noite de San Xoán ían dous homes de cada parroquia ao Pau da Vella para o reparto das moscas, e todos os anos había reña cos de Budián pois estes só querían tabaos".
4. Polo San Xoán, "na Eira das Neghras (Abelaíndo), as bruxas reciben o demo con danzas de roda; coféanlle a pelica toda, afágano sexualmente. Tras a recepción, sentados á mesa presidida polo diabólico castrón, os comensais dan boa conta dun menú ateigado de manxares, entre os que sobrancea a carne tenra dun meniño aínda sen cristianar, subtraído dalgún berce ao descoido. Na sobremesa, o demo distribúe entre as súas serventes as encomendas para o ano: fai o reparto das moscas que, durante o verán, cribarán o lombo dos rabaños e dos seus pegureiros (Calros Solla: "Cerdedo e o solsticio de verán", Faro de Vigo, 21-7-2013).

Temos, pois, catro lendas inspiradas polos antigos rituais pagáns que se desenvolvían nos enclaves megalíticos, segundo o calendario solar, no solsticio de verán. Supomos que, dentre tódolos megálitos do Xistral, foi o cromlech do Prado das Chantas (O Valadouro), cos seus máis de douscentos "sentadoiros" para as bruxas, o monumento que deu orixe a lenda da máxica xuntanza para facer o reparto das moscas e as pulgas. Co cristianismo, os tradicionais festivais solsticiais que puideron celebrarse na prehistoria, cecais xuntanzas nas que tamén se acordaba para o ano entrante o aproveitamento dos pastos e dos bens da comunidade, consideráronse rituais pagáns e, por elo, diabólicos, tal e como amosan as lendas que chegaron ata os nosos días.

Parte do cromlech do Prado das Chantas (O Valadouro). (C) Dolores González de la Peña, 2022.

A adscrición do xacemento do Prado das Chantas á tipoloxía dos cromlechs non está clara aínda, pois podería ser parte dunha paisaxe habitacional neolítica para os pastores e o seu gando, integrada tamén polos peches situados na aba do outeiro, e máis os túmulos dolménicos do veciño curro de San Tomé. Mais o feito de existir unha lenda específica moi posiblemente vencellada a esta estrutura, como é a do reparto das moscas e as pulgas, ilustra a forza coa que perviven o folklore e as tradicións no noso país, e outórgalle ó enclave a consideración de ser un conxunto de pedras sacras, con lenda ou ritual asociado. Segundo veñen de amosar Almagro Gorbea e Alonso Romero na súa obra Peñas Sacras de Galicia (Fundación Luis Monteagudo, 2022) "una peña es sacra cuando los mitos y/o ritos conservados evidencian su carácter sacro".

Aba do outeiro cos peches neolíticos para o gando. (C) Dolores González de la Peña, 2022.

No Diccionario Geográfico de Tomás López (provincias de A Coruña e Lugo, fol. 562) o informante do xeógrafo a finais do século XVIII indicaba que existía o pastoreo de alzada nestas montañas: "al norte de esta parroquia de Mor hai un monte, que llaman El Buio, famoso por sus buenos pastos, y al noroeste, otro monte de considerable altura y de tan buenos pastos que vienen muchos ganados del Principado de Asturias a pastar todos los veranos". É posible, polo tanto, que estes peches gandeiros inmediatos ó Prado das Chantas sexan ruínas de antigas construccións propias do pastoreo estacional, unha braña de alzada, patrimonio etnográfico.