As Júnias

Trilho de pastoreio de Pitões das Júnias. (C) Dolores González de la Peña, 2023.

As terras do Barroso son terras gandeiras, porén non extraña que na aldea de Pitões teñan deseñado un trilho que percorre a antiga paisaxe gandeira pasando polas choupanas de Rebolo da Porca e Vergaças, pequenos chozos ou cabanas para albergar os pastores.

No contexto gandeiro das terras altas era común o paso estacional do gando para os pastos de verán. A toponimia do outro lado da fronteira así o indica, cos nomes Torno e Torneiros (Lobios). E xa tocando a raia portuguesa e moi preto do pobo de Pitões, o nome Curral das Bestas resulta indicativo da existencia dun curro gandeiro no lugar.

Curral das Bestas, preto de Pitões das Júnias.

Así pois, o topónimo Júnias podería ser un derivado adxectival formado dende o nome latino do mes iunius > xuño, mesmo caso de adxectivación que os que abundan referentes ó calendario, como "kalendas junias" (calendas xuñas).

Nun texto de Celanova do ano 1109 ubícase Torno (Lobios) en relación ó monte das Júnias, parte da serra do Xurés / Gerês: "hereditatem nostram quam nuncupant Perdigarios, littore rivulo Salar [Salas], fundata vocabulo ecclesie sancti Salvatoris de Torno subtus monte Iunias" (CODOLGA). Partimos polo tanto da base dunhas *(Terras) Iunias, onde pacería o gando estacionalmente nos meses de verán. A forma substantivizada do adxectivo, As Júnias ou Júnias, é a que tería nomeado ó monte e á aldea de Pitões, por enclavarse nelas.

O topónimo sería sinónimo do máis común Brañas, se é que deriva de veranus, "verán", como se ten dito. E da familia doutros que se teñen formado a partires dos nomes dos meses do calendario, como As Xaneiras (terras de Bastavales - Brión, A Coruña) ou As Marzoas (terras de Vigo - Cambre, A Coruña).

Agradezo a Fernando Cabeza Quiles o seu visto e prace sobre esta proposta etimolóxica.