A Truxa (Santa Baia de Soandres): un templum in terra

 

A Truxa, recinto do Castro de Santa Baia (A Laracha). Indicamos cunha liña de marcas o recinto rectangular que identificou o equipo dos Roman Army, e coas estreliñas laranxas, a mámoa e os petróglifos de coviñas catalogados no Visor PBA da Xunta de Galicia.

Semella que estamos ante un derivado do latín turrem, "torre, fortificación". Nas fichas catastrais atópanse as formas A Trusa e A Troxa, que consideramos deturpacións dun posible Torrucha, topónimo que xa estudaramos na entrada relativa a Churrana e Churruchao. O eixe decumano do recinto, que vai do leste ó oeste, está aliñado coa mámoa e os petróglifos de coviñas catalogados. Este feito merece unha atención específica dentro do ámbito dos templa in terra dos auguráculos, recintos especiais utilizados polos augures etruscos (e posteriormente romanos) para validar por procedementos de adivinación a fortuna na elección dun emplazamento para fundar un asentamento, procedemento baseado no examen do voo das aves, que debía renovarse periódicamente.

Petróglifo do Outeiro do Filladuiro (xunto ó Castro de Mallou - Carnota).

Posible templum minus ou auguráculo en miniatura pertencente ó recinto do Ferro.

Dentro da tipoloxía moi mal coñecida dos recintos augurais dos antigos asentamentos existía o templum minus e o templum in terra. Ó noso xuízo os templa in terra eran a escala real, non maquetas reducidas do templum augural, de aí que, por exemplo, as árbores fosen os seus límites ("in hoc templum faciendo, arbores constitui fines") ou que amplas zonas do terreo ("regiones") quedaran delimitadas polos seus eixes ("dextras ad meridiem partem, laevas ad septemtrionem" = as zonas destras quedan ó sur, e as sinistras ó norte). Podemos notar que teñen o mesmo fundamento que as centuriacións, que probablemente deriven deste sistema.

Non compartimos, pois, as conclusións do experto en dereito sagrado, o francés André Magdelain*, que ve nos textos de Tito Livio alusións ó templo menor. Non é posible porque as referencias ás árbores e ás rexións implican un terreo real de grandes dimensións.

Conxunto de coviñas aliñadas có decumano do recinto rectangular que arrodea a croa do castro de Santa Baia. É o petróglifo que ven catalogado no Visor PBA como "Petróglifo de Coto Martíns".

Así, tanto a orientación solar do recinto rectangular que arrodea a croa do Castro de Santa Baia, como os elementos patrimoniais que temos marcados na fotografía do relevo, cadran cun templum** in terra, isto é, un auguráculo a escala real sobre o terreo.

Grazas á inestimable colaboración de Manuel Ruibal e Masús, o catálogo de petróglifos identificados na contorna vese moi ampliado con formas que poderían encaixar entre os elementos (puntos de observación, altares) e signos augurais e de delimitación dun destes espazos sagrados fundacionais. A nosa proposta concorda ademais coa frecuencia coa que os petróglifos de coviñas aparecen nos nosos rexistros históricos sinalando aínda os límites dos territorios.

Ara ou altar rupestre con focus cuadrangular atopada por Manuel Ruibal.

Conxunto de coviñas atopado por Masús. Gravadas en clara progresión aritmética: unha, dúas unidas por unha canle (tipo halteriforme), e tres unidas por outra canle. 

* "L'auguraculum de l'arx à Rome et dans d'autres villes", Publications de l'École Française de Rome,1990.

** "templum es una palabra técnica muy precisa, equivalente a la de nemeton entre los celtas, que designa un concepto ritual estrechamente relacionado con la orientación y la concepción cósmica del mundo" (Alonso Romero e Almagro Gorbea: Peñas Sacras de Galicia, 2022).