Máscaras de filloas - Pancake masks - Tortilla masks

 Máscara romana de Lugo - Sala Porta Miñá. (C) Dolores González de la Peña.

A orixe última das típicas máscaras teatrais greco-romanas, como a que ilustra esta entrada, atopada na cidade de Lugo, é unha incógnita. Pénsase que as primeiras se farían de materiais perecedeiros antes de pasar á cerámica. Hay algún estudo que tenta explicar a funcionalidade desas chamativas bocas enormes e deformes das máscaras, como caixas de resonancia que servirían para proxectar a voz dos actores (Thanos Vovol, "Acoustical Masks and Sound Aspects of Ancient Greek Theatre").

Neno cunha máscara de filloa,

pintado por Godfried Schalcken no século XVII.

Nós imos explorar unha outra posibilidade, xa que o aspecto da máscara de Lugo, e tamén o das máscaras gregas clásicas, lembra moitísimo á careta de filloa que cubría o rostro do choqueiro, personaxe do Antroido galego. Segundo Picadillo "el "choqueiro" [...] viste generalmente de señora, y le sirve de antifaz, bien una "filloa" o bien la piel de un conejo o liebre" (Centro Gallego: órgano de la colectividad gallega en el Uruguay, nº 9, 1918). Hai algunha outra testemuña antiga, e tamén actual: o amigo Pancho Gallego infórmame de que non fai moito un tío seu púñase unha filloa cos seus furados como máscara, para embromalos, e Eloi dos Freiría indícame amablemente que a filloa tamén adoita ser máscara do choqueiro bergantiñán.

A máscara de filloa que sostén o neno pintado por Godfried Schalcken amosa o xeralizado do costume. Como a careta de cerámica de Lugo, ten unha enorme boca e unhas cuncas oculares tamén bastante grandes, o que ven xustificado pola escasa consistencia do amoado, que tende a deformarse. Coma vantaxes das máscaras de filloa temos que sinalar que se adaptan ó rostro como se fose unha segunda pel, e resultan moi asequibles e doadas de facer. A súa textura de pel seguramente foi determinante na elección deste material para a construción do character dramático, a personaxe.

Suxerimos, pois, que a forma das clásicas máscaras teatrais gregas en cerámica é esquevomórfica*. A súa cor semellante ó da pel, a deformidade dos furados para boca e ollos e o contorno completamente arredondado, teñen a súa xustificación na imitación de antigos modelos de máscaras feitas cunha masa de fariña e auga, modelos que aínda se conservarían nas caretas de filloas do choqueiro do Antroido galego.

A máscara de Porta Miñá, quen sabe se pertencería xa a un choqueiro galaico-romano...

* Serafín Moralejo: esquevomorfismo é "la presencia en un objeto de rasgos formales que carecen de motivación en relación con sus funciones o condiciones de su producción y que tan solo pueden explicarse como atavismos". Julio Caro Baroja: "adaptación de una forma impuesta a un objeto por el material con que está construido, a otro objeto análogo pero fabricado después con material diverso".