O túnel da muralla de Lugo

 

Para o caso de que a cidade de Lugo fose caer en mans do enimigo, os militares españois a principios do século XIX adicáronse a deseñar posibles estratexias defensivas. Dúas delas atopámoslas nun caderniño da Biblioteca Virtual de Defensa (José de Castellar, 1811).

A primeira hipótese de traballo, para evitar que precisamente o enimigo se fixera forte na cidade protexido polas murallas, fora arrasar con elas antes que nada: sen murallas xa non se podería atrincheirar na cidade. É a estratexia da terra queimada, que consiste en destruír todo o que lle poida ser de utilidade ó enimigo cando avanza polo territorio.

A segunda hipótese de traballo de Castelar era reforzar as murallas para evitar que a cidade fose tomada, mais, para o caso de que o enimigo conseguise entrar nela, facerlles uns buratos ou fornelas en lugares estratéxicos, que, ben recheos de pólvora, permitisen voalas mentras o exército local e os veciños abandoaban a cidade por unha pasaxe subterránea existente: "también sería conducente, que en caso que se verificase la expresada fortificación, se preparase con hornillos, para que viéndose precisados los defensores a entregarla después de toda la defensa posible, volasen sus murallas, proporcionándose la salida de la plaza por un conducto, que aunque no he visto, tengo entendido que hay, y no sería difícil disponerlo de suerte que, ignorando los enemigos la boca o salida, los burlasen completamente".

Menos mal que non houbo necesidade de usar ningunha delas! 

Na segunda hipótese semella que o conducto ou pasaxe da que tiña coñecemento Castelar, e que permitía abandoar a cidade, puido ser a cloaca romana que pasa baixo a Porta Miñá e ten unha altura interior que oscila entre 1,30 m. e 1,60 m., máis un ancho de 0,60 m., dimensións que permiten transitar por ela lixeiramente encorvado. No 2016 tamén aparecera un túnel no cubo sexto da muralla, vencellado ó sistema de evacuación das augas residuais da cidade, do que existían noticias orais ("Sitúan en el medievo el origen del único túnel hallado en la muralla de Lugo", Enrique G. Souto, La Voz de Galicia, 28/7/2016).

Unha amable lectora indícame nos comentarios que Abel Vilela documentou que en 1547 xurdiran restos do "túnel" na praza: “al hacer la cimentación para una casa, aparece en la plaza una de las cloacas romanas aunque consideran que es un conducto subterráneo para entrar y salir de la ciudad en caso de asedio" (Mirian Tallón: Evolución urbana de la Plaza Mayor de Lugo a partir del proceso de desamortización", TFG, Universidade de Santiago de Compostela, 2014-2015.

Reconstrución da saída do colector principal da cloaca na Porta Miñá. (C) SUB TERRA AQUAE.

En calquera caso, o sistema romano de evacuación das augas residuais tiña, nalgúns dos seus tramos, dobre funcionalidade, permitindo abandoar a cidade en situacións de emerxencia, o que se comprende ben dado o carácter defensivo da súa muralla. Un elemento arquitectónico destas características ten que contar con saídas de emerxencia para a poboación e o exército, tal e como José de Castellar puxo de manifesto no seu escrito de 1811. É pois, posible, que os tuneis descritos no folklore dos castros tivesen esta mesma función defensiva, isto é, que fosen construídos para poder saír dos poboados en situación de asedio.