Pedrafita ou menhir de Samarugo: WANTED!

Reconstrución aproximada do menhir ou pedrafita de Samarugo, un pouco estilizada de máis e sen escala. O texto de Mato Vizoso que analizamos a continuación tamén pode entenderse sen as lúnulas, como que no centro do menhir había unha concavidade circular rebaixada, cunha das súas mitades soterrada e a outra visible.
Dimensións do menhir: 3 m de longo por 1 m de cumprimento.
(C) Andregoto Galíndez.

Na procura do lugar en que se atopa ou atopaba este posible menhir con dúas lúnulas, presentamos unha reconstrución aproximada (da nosa autoría, como é doado percibir) para facilitar a comprensión da descrición do mesmo, proporcionada por Mato Vizoso no seu manuscrito inédito "Monumentos, castros y otras antigüedades visitadas", páxinas 17-20. O manuscrito atópase no Arquivo da Real Academia Galega, escaneado a disposición na web Galiciana. A data da excursión de Mato Vizoso figura no seu escrito; foi en 1889 cando se achegou a Samarugo para examinar diversos moimentos.

Pedra de Samarugo, con representacións astrais de dúas lúnulas e dous soles, segundo reconstrución de Manuel Murguía a partir, probablemente, dunha descrición da pedrafita excavada por Mato Vizoso. (C) Manuel Murguía, Historia de Galicia, vol. I, 1901, px. 597.

Menhir de Samarugo, por Mato Vizoso

"A unos veinte pasos al O de la Pena Abalada* hemos visto un curioso menhir que presentaba la figura de una pirámide de metro y medio de elevación y truncada en su parte superior. En virtud de excavaciones practicadas a su alrededor se ha conseguido extraerla de su asiento, encontrándose debajo algunos trozos de carbón vegetal. Estaba sujeta en su hoyo con diferentes piedras, todas las cuales eran fragmentos graníticos extraídos a golpe de martillo. Examinada dicha piedra o menhir resultó ser una pieza de granito de tres metros de longitud que desde su parte media formaba una pirámide a cada extremo casi de la misma manera, una de las cuales estuvo sepultada en el terreno. Sus cuatro caras con buen desempeño y pulimento tenían diferente cuadro y sus aristas estaban perfectamente rectas. Dos [de] dichas caras, las colocadas a N y S eran de un metro de ancho en el medio de la piedra y disminuían hasta quedar en 0,15 en el extremo superior y 0,25 en el inferior. Los paramentos de E y O tenían menos anchura y poca disminución quedando de unos 0,30 en sus extremos. En la cara que daba hacia el N formaba un semicírculo rebajado unos cinco centímetros, sin formar arista por ser redondeado, y que tendría un metro su cuerda, o sea de extremo a extremo hacia el O. Su colocación era en la parte media de la longitud de la piedra, de suerte que aparecía en la pirámide descubierta un cuarto [de] círculo y otro igual en la porción inferior".

* A situación da Pena Abalada, segundo Mato, é "al norte del lugar de Cornes [¿Cornas?] y al SO del de Campomayor, y en el monte o situación llamada da Cortella, en la Parroquia de Santiago de Samarugo". Cecáis haxa que entender que ó suroeste da Pena Abalada queda Campomaior, o que nos deixa unha zona de penichaira semellante á da fotografía do arquivo documental de Mato Vizoso; a correción é precisa porque a liña imaxinaria que parte do norte de Cornas non cruza ca que parte do suroeste de Campomaior.

Pena Abalada de Samarugo. (C) Real Academia Galega - documentos de Mato Vizoso.

Segundo outros visitantes que se acercaron atá alí a fotografiar a Pena Abalada para o Portfolio Galicia, estaría preto do lugar de Cardelle, pois contan que lles acompañou "Anselmo Guás, vecino del inmediato lugar de Cardelle", que foi quen de salvala de que uns canteiros a convertiran en "piezas para sillería" ese mesmo ano (La Voz de Galicia, 7 de outubro de 1902). Así que as referencias  xeográficas de Mato ou non serían correctas, ou había dúas penas abaladas (unha en Campomaior e outra en Cardelle), o que máis ben é pouco probable, ou temos que entender sensu lato que o lugar de Cardelle estaba inmediato á Pena Abalada de Campomaior.

Cardelle: é hoxe un topónimo desaparecido do noso nomenclátor. Recuperámolo grazas ó examen das minutas cartográficas do IGN. A posible situación do menhir en Cardelle, límite parroquial, tería motivado o topónimo, ó provir probablemente dun diminutivo do latín cardus, "eixe cadastral".

Nun dos seus escritos, sostiña Mato que neste lugar de Cardelle nacera Juan Guás, o famoso arquitecto do século XV, segundo noticias que lle facilitou a familia Goás de Cardelle.

Do oeste ó leste, e facendo unha curva: Vacariza, Campomaior, Cornas, Cotillón, Cardelle e Río Mouro.