Sésamo e Sesmonde

 

Catastro de Ensenada, parroquia de San Martín de Sésamo: o nome de Sésamo (primeira pregunta).

O nome de Sésamo, din os que respostan as preguntas do Catastro de Ensenada, de meados do século XVIII, "deriva de hallarse en su término una montaña en cuya cima se haya la iglesia parroquial". Non sospeitabamos que se atoparía na memoria popular do século XVIII a lembranza etimolóxica deste topónimo céltico que ten estudado Cabeza Quiles na súa obra A toponimia celta de Galicia (2014). Aínda que a lembranza é escura, non deixa de facer referencia á montaña onde se ubica o recinto fortificado da Idade do Ferro de Sésamo, maila capela de San Cosme, antiga parroquial.

Relevo das defensas do castro de Sésamo (Segisamo) no outeiro do monte do mesmo nome (Culleredo).

Resumimos polo capítulo que Cabeza Quiles adica ó topónimo: do celta Segisamo derivan Sésamo (Culleredo) e Sísamo (Carballo), mentres que da variante casual (pola declinación do nome) Segisamone provirían Sasamón (Burgos) e Sisamón (Zaragoza). Todos eles formados pola base celta SEG-, "vitoria, forza, poder" mailo sufixo de superlativo, tamén céltico, -ISAMO.

Á vista do significado como orónimo conservado aínda na memoria popular dos habitantes de Sésamo (Culleredo) no século XVIII, podemos reconstruír un valor semántico do topónimo ligado ás elevacións orográficas onde se emprazaban preferentemente moitos dos asentamentos fortificados da primeira Idade do Ferro: "a fortaleza, o lugar máis forte e inexpugnable".

As fontes clásicas e epigráficas mencionan para o actual Sasamón de Burgos indistintamente as formas Segísamo (caso nominativo) ou Segisamóne (caso acusativo) - uso o til para indicar o desprazamento acentual que conleva o aumento silábico; dito acento consérvase fixo e inmutable nos resultados evolutivos modernos.

Dado que Sésamo e Sísamo proveñen do nominativo Se(g)ísamo, semella que en Galicia non quedarían formas provintes do acusativo Se(g)isamóne > Sasamón (Burgos) / Sisamón (Zaragoza), o que resulta bastante extraño, pois tanto o nominativo como o acusativo son os casos típicos que orixinan a toponimia (son case inexistentes topónimos provintes doutros casos).

Castro de Sesmonde (Armental - Vilasantar).

Da forma Se(g)isamóne esperariamos un resultado como *Sesmón, que non se atopa no noso corpus de topónimos, mais hai que ter en conta o condicionamento que a antroponimia de orixe xermano exerceu sobre a nosa toponimia. Nalgún caso temos detectado enmascaramentos de nomes de lugar prerromanos que chegan a adoptar aspecto de nome de posuidor de orixe xermano (Osorici - O Xurés); deste xeito un topónimo prerromano como Se(g)isamone podería agocharse baixo os nomes de lugar Sesmonde / Sismundi, pola presión que a antroponimia xermana, amplamente difundida na onomástica medieval, exerceu sobre os falantes da lingua, que chegan a deturpala pola súa influencia. Neste caso terían sido os antropónimos xermanos en caso xenitivo Sisemundi ou Sesmundi os responsables da transformación de Se(g)isamone > *Sesmón en Sesmonde / Sismundi.