Normalización e restauración da microtoponimia do Xálima

 

Toponimia de Villamiel (Vilamel) na minuta cartográfica do IGN: Garduviño e Las Lameras. Semella factible explicalos polo galego-portugés: Las Lameras como un *Lameiras castelanizado, derivado de lama, "lodo, barro", e Garduviño como forma con aférese de *Lagar do viño / vinho. Os microtopónimos inducen a levar a fronteira da fala no pasado ata o pobo de Villamiel, que hoxe queda fora do núcleo falante dos Tres Lugaris (Valverdi du Fresnu, Sa Martín de Trevellu e As Ellas).

Tamén no termo municipal de Villamiel deuse a conservación das africadas postalveolares sonoras como sibilantes sonoras pronunciadas case como [d]. Proba delo é o microtopónimo Dambrana, que hoxe na folla do MTN Actual foi restituído como Zambrana, coa conseguinte perda de información, relevante para o estudo da dispersión de dito fenómeno fonético, que chegaba polo leste ata os municipios de Casas de Millán e Serraílla ([adéiti] = aceite, e [kadál] = cazar, escoitados por min fai corenta anos). O étimo do topónimo Dambrana é unha *[Vila] Zamorana, que indicaría a procedencia dos seus poboadores.

Abaixo á esquerda, Dambrana grafado como Zambrana na folla MTN Actual.

Xa localizáramos dous topónimos de orixe mozárabe no 2018 na zona do castelo en ruinas de Salvaleón, termo de Valverdi du Fresnu no seu límite con Cilleros (Cileirus). Un nomea ó Arroyo de Fumadel, tributario do sistema Porqueros - Basádiga / Bazágueda, e outro unha paraxe contigua chamada Juanel. Ámbolos dous cadran con diminutivos mozárabes que poderían indicar a existencia dunha terceira fronteira lingüística. É relevante neste mapa das minutas cartográficas do IGN a liña do vello camiño que ía dende Penamacor a Valverdi du Fresnu, que amosaría que a comunicación con Portugal era un feito que impide supor que os Tres Lugaris fose un territorio illado (Sanches Maragoto: "As falas das Elhas, Valverde e S. Martinho (Cáceres): origem galega ou portuguesa? (eII). Apontamentos críticos à tese histórica da repovoaçom galega", Murguía, 2012).

Os microtopónimos Arroyo de la Riberiña y La Mariñeira, nas minutas do IGN, obrigan a extender no pasado a zona da fala ou da súa influencia ata Cilleros (Cileirus).

Teso Galego (microtopónimo no núcleo de Sa Martín de Trevellu que nomea unha especie de castro fronte á ermida da Cru Bendita) e Valgallego (Cilleros / Cileirus) anuncian pola súa parte ben repoboacións medievais con galegos, ben restos de asentamentos pertencentes ó antigo reino suevo de Gallaecia, que chegaba ata Idanha e Coria no século VI. A posibilidade de explicarse as falas como variantes dialectais da lingua galega antiga do reino alto-medieval de Gallaecia, nunha época na que as linguas romances comenzaban a se formar, tamén é unha posibilidade a ter en conta, aínda que o profesor Xosé Henrique Costas González  a negue nunha nota do seu estudo: "os especialistas explican estes etnotopónimos Galegos na Galicia actual como referencia a "galegos bracaranses" (os "galegos" por antonomasia) emigrados para o norte despois da inestabilidade social padecida na súa terra bracaranse. Non sabemos se no centro e sur de Portugal o etnotopónimo galego é máis atribuíble á presenza deste "galegos bracaranses" ou á de repoboadores do norte do Miño, galegos "lucenses". Mais o caso deses "galego/s" nas terras de repoboación da Estremadura galega é diferente do caso portugués porque nestas terras só houbo repoboación con galegos da Galicia do norte e do leste" (O Valego, Xerais, 2013, px. 99, n. 108).

Unha recollida completa da microtoponimia do parcelario seguramente axudará a comprobar a antiga extensión das falas na zona e completar a historia deste enclave lingüístico excepcional por conservarse nel unha lingua na que confluíron na súa formación múltiples factores políticos fronteirizos ó longo de 1.500 anos, tanto do reino altomedieval de Gallaecia (suevos), dos reinos medievais de Galicia e León / Portugal, do musulmán (neste sentido apunta a devandita microtoponimia mozárabe e a etimoloxía que propuñamos para Salvaleón < do árabe Yabal al-Uyun = Monte das Fontes), así como repoboacións modernas con galegos e leoneses, e contactos comerciais con Portugal.