Mondas / móndidas e mandas / mándidas: unha vella testemuña do ramo galego

Estou a ler con moito interese o traballo de Caro Baroja sobre "Las mondas de Talavera" (Ritos y mitos equívocos, 1989). Nel menciónase un tanto de pasada o feito de que os galegos de Talavera participaban nesta festividade de orixe pagana cunha irmandade aparte, integrada por homes engalanados como soldados que portaban a ofrenda de cera á Virxe do Prado (un cirio de 16 arrobas) e "árboles vestidos de roscas". A fonte que cita Caro Baroja é o manuscrito de Gómez de Tejada, Historia de Talavera dividida en dos partes (Mss/6947 da BNE), que pasamos a consultar e reproducir. Como Gómez de Tejada foi autor do século XVI, tratariase da primeira referencia que temos ó ramo galego, que xa se caracterizaba por ser unha rama ou elemento vexetal ligada á ofrenda de pan ou roscas.

Mención ó ramo das mondas portado exclusivamente polos galegos de Talavera.

Mss/6947 da BNE, fol. 259r.

Neste o seu traballo Caro Baroja desenvolve a etimoloxía do termo monda a partires do latín mundum (o mundus Cereris dos clásicos), nome que el consideraba na súa acepción de "cesta de ofrendas á deusa Ceres", certamente desconcertante pois non concorda coa coñecida de "burato sacro existente no chan, que se abría en certas épocas do ano". A súa hipótese supón un neutro plural munda, do que se tiraría o monda que daría nome á festividade. Deste xeito pretende reforzar a orixe pagana da celebración, a que, doutra banda, semella ben clara sen que sexa necesario recorrer á etimoloxía dende mundum ou munda.

Cunha visión máis ampla do asunto das ofrendas ás divindades poderemos ver que o termo monda / móndida (nas festas de San Pedro Manrique - Soria) non é outro que o termo manda / mándida, obscurecida a súa vogal inicial.

Ramo de roscas en forma de árbol na festa do Cristo da Vera Cruz (Santa Cristina de la Polvorosa - Zamora). (C) Emiliano Pérez Mencía: "El ramo y la fiesta del Cristo de la Vera Cruz en Santa Cristina de la Polvorosa. Año 2008", blog Patrimonio Popular, 2018).

O termo manda ou mándida*, "ofrenda, doación", aparece ligado ás festividades relixiosas como a de Santa Cristina de la Polvorosa (Zamora) na que están presentes os ramos galegos, ou como a de Piornal (Cáceres), adicada a San Roque: "la manda básicamente consiste en un contrato imaginario entre una persona y una entidad sacra, en este caso, San Roque. Mediante la manda, la persona establece un compromiso con el santo haciéndole una ofrenda a cambio de que éste le otorgue algún bien" (Díaz Iglesias e Guerra Iglesias: "La antropología de lo próximo: el ramo y la rosca de San Roque").

É, pois, un contrato xurídico cunha entidade de orde superior, porén de carácter sacro, o que está na base etimolóxica do termo monda / móndida. Nos dicionarios galegos manda ven definida como "doación ou legado en testamento"; na documentación medieval galega ten tamén o sentido de "manda testamentaria, encargo do testador". Do latín mandare, isto é manum dare, "encargar unha tarefa a alguén, encomendar", pacto que se selaba dando a man.

*En Fernández Duro: Voces de Zamora. Mándida era o nome que se lle daba en Santa Cristina de la Polvorosa á ofrenda (convertida en diñeiro), segundo descrición de Pérez Mencía no blog citado.