Fato de ovellas no pazo de Santa Cruz de Mondoi, no interior dun antigo recinto gandeiro que era vixiado dende a torre da esquina. (C) Andregoto Galíndez, 2021.
Boiciño da igrexa de Santa Cruz de Mondoi. (C) Andregoto Galíndez, 2021.
Imos ver cómo a orixe da parroquia galega está estreitamente vencellada ó recinto pecuario neolítico (o palatiom > pazo indoeuropeo do profesor Moralejo), que é a peza central a partires da cal se formou a paisaxe cultural galega. Polo tanto non son os recintos fortificados da Idade do Ferro, nin as vilas tardorromanas formadas aparentemente no entorno deles, nin as agras de Bouhier, os elementos fundacionais da nosa paisaxe cultural, fortemente antropizada, máis cun vencello ó nicho ecolóxico do gando vacún moi evidente: todos estes elementos xurden do primeiro recinto que acolleu o gando bovino (o pazo), e articúlanse en torno del, poidendo aparecer todos eles deste xeito segundo acaden o grao de desenvolvemento que amosamos a continuación.
Paisaxe cultural en torno ó pazo de Santa Cruz de Mondoi (sinalado en amarelo), coa ubicación da igrexa de Santa Cruz nun extremo da área que tería ocupado o primitivo recinto gandeiro. As liñas de puntos azuis sinalan os ríos e a súa zona de influencia. (C) Visor da Xunta de Galicia, capa do Vóo Americán de 1956-57.
Boiciño da igrexa de San Pedro de Porzomillos. (C) Dolores González de la Peña, 2021.
Paisaxe cultural ó redor do Pazo de Ansoi en Porzomillos, coa igrexa de San Pedro en directa relación visual co pazo e comunicada con el por antigos camiños (microtopónimos Calzada, O Carreiro). (C) Visor da Xunta de Galicia, capa do Vóo Americán de 1956-57.
Estes dous exemplos gráficos amosan o que podería ser considerado o modelo ideal de asentamento nun nicho ecolóxico natural de interfluvio, nun espazo amplo inter ambas aquas, o cal conforma o recinto gandeiro, e, estreitamente vencellado a el, un pequeno temenos circular ou espazo sacro que acabaría por desenvolverse como recinto parroquial có cristianismo, pero aínda conservando o elemento fundacional que o vencella coa gandeiría: os inexplicables boiciños que coroan as acróteras das dúas igrexas. Nótese que nestes dous casos o adro mantén aínda bastante ben a súa primitiva morfoloxía circular, o que segundo Mingote Rodríguez é indicativo de que se trata dun camposanto ben antigo. O autor defende a hipótese de que os camposantos ou adros sexan previos ás igrexas: así, a uns douscentos metros dun castro en Coeses (Lugo) ten aparecido unha necrópole nunha chousa circular na que se atopou gran cantidade de vasillas funerarias (A rede de igrexarios e a identidade do territorio: os conxuntos vinculados ao patrimonio arquitectónico parroquial no medio rural do noroeste galego, tese de doutoramento, 2015).
Obsérvase que o Castro e o Castrillón están máis afastados dos recintos pacegos e das igrexas, nunha situación periférica apta para as labores agrícolas e para o control dos accesos ó recinto pecuario principal; teñen, pois, unha funcionalidade semellante á que hoxe vemos na torre de vixiancia ergueita no perímetro do pazo de Santa Cruz.
Concíbese deste xeito, a unha escala natural e adaptada á paisaxe, un espazo trifuncional do tipo sinalado por Bruce Lincoln (Sacerdotes, guerreiros e gando), non necesariamente indoeuropeo, estando o temenos funerario asociado indisolublemente ó pazo. De feito, aínda hoxe as antigas familias propietarias destes seguen a ser enterradas nos seus respectivos adros parroquiais (v.gr. os Leis Bugallo).
Este é, polo tanto, o modelo teórico, que atopamos íntegro na zona de Mondoi e Oza dos Ríos. Ó ocupar o temenos funerario o borde do vello recinto pecuario neolítico, e ó valarse este, o temenos pasou a ocupar unha situación periférica, a cal na nosa opinión propiciou que nalgúns casos se levara o adro cara ó outro elemento do conxunto, cara ó recinto fortificado periférico (existindo antigas igrexas fundadas sobre os castros).
No hay comentarios:
Publicar un comentario