viernes, 24 de febrero de 2012

Los otros celtas

"Poco a poco empieza a prohibirse a los gitanos que trabajen el hierro, que hagan herraduras, que fabriquen calderos y sartenes, que habiten en los sitios en que hay minas o arrastres de pajuelas de oro" (Francisco Quindalé, Diccionario gitano, 1867, pg. 22).

Pero ellos, siguiendo esa profesión inherente a su esencia, la metalurgia, continúan dedicándose a la venta de ferralla y al cobre, en ocasiones de forma nada respetuosa con la propiedad ajena, hay que decirlo, aunque... donde las dan, las toman.
Ellos son los petulengros = "señores de las herraduras" (según Borrow, La Biblia en España), los herreros o blacksmiths que aparecen en la narrativa irlandesa, los ferreiros y mouros que pueblan el paisaje gallego repleto de túmulos que en el imaginario colectivo esconden sus fornos y forxas, como la Forxa do Ferreiro (A Loba, Serra do Galiñeiro - Aranga).

Son los otros, los jentillak (paganos) o mairuak (moros) de los vascos, la oscura mourindade invisible del folklore celto-atlántico que atesora y custodia los metales en un universo paralelo y subterráneo.

"Es rarísima la casa de un gitano que no tiene un piso subterráneo [...] las habitaciones profundas o cavadas en la tierra contienen los obradores, talleres y fraguas. Evidentemente hay una tendencia en los gitanos a la vida subterránea [...] la explicación más sencilla me parece estar en la industria y las costumbres de los gitanos, raza de herreros y estañadores [...]" (José María Samper, Viajes de un colombiano en Europa, 1862, pg. 441).

Son los calós, del romaní kal-, "negro", raíz kel- que según Pokorny designa objetos con manchas, tiznados.

Clanes nómadas que se desplazan en carromatos, los carpenta gallorum de Floro (carromatos de galos o calós) entre los que destacaba el petorritum por sus cuatro ruedas (petora es cuatro en galo por los mismos motivos lingüísticos que el caló panche es cinco; evolución kw > p), pista que nos obliga a dudar de si Borrow estaría en lo cierto con su etimología de petulengru, ¡qué sonoridad celta tiene la palabra!
Petorrito de tinkers irlandeses, hoy denominados travellers.

Respecto a los tinkers, gitanos irlandeses, es muy curioso que el Observatorio Europeo del Racismo y la Xenofobia recomiende no llamarles así, ni tampoco gitanos, sino travellers; se trata de un eufemismo que esconde una prevención más. La recomendación parte del demostrado carácter céltico de estas gentes, hecho que para los expertos y el Observatorio es incompatible a todas luces con ser gitano. Se trata, pues, de una muestra más de que la esencia de la celticidad se concibe como ariana y rubicunda en contra de todas las evidencias que nos muestran a unas gentes morenas o tiznadas (mouros).

Dos celtas en el campo de exterminio de Belzec (Polonia). Él con su sayo negro, ella con ropa de flores.

17 comentarios:

Anónimo dijo...

Me ha encantado esta entrada. He percibido un toque científico-poético maravilloso.
Un abrazo
Carlos

Andregoto Galíndez dijo...

Es que estas cosas sólo se pueden decir así ;) Bicos

bea dijo...

Le veo un trasfondo interesante al tema, pero no acabo de entender qué propone o sugiere.

Cossue dijo...

"Dos celtas (...) Él con su sayo negro, ella con ropa de flores."
Moi bo! Efetivamente, se buscamos na nossa Europa um carácter viageiro e indómito, eis os nossos ciganos! Eu que medrei num bairro de Compostela podo jurar que si esses valores definem o celtismo, som-che eles bem máis celtas que nos, os 'payos' (termo despectivo) Que concho! Qual é o símbolo dos ciganos? Um símbolo solar e céltico, a roda (e cf. http://en.wikipedia.org/wiki/Taranis).

Andregoto Galíndez dijo...

Bea, sólo sugiere, no demuestra nada, aunque en Irlanda tengan el tema algo más claro. Lo que sugiere es que los gitanos podrían ser los últimos celtas que quedan, que la celticidad sería este modo de vida y las lenguas, romaní, caló, shelta... que ellos todavía preservan. Sugiere que cualquier dato antiguo sobre los celtas encaja con ellos: las mujeres buscan pareja a sus hermanos (avúnculos de la epigrafía), fueron maestros de la metalurgia, visten de negro y ellas ropa de colores, usan facas (falcatas), su organización social básica es el clan ("la familia", concepto muy distinto de lo que entendemos los payos por familia), son regidos por príncipes o régulos que se eligen de la misma forma que relatan los clásicos (entre los más valientes y astutos), practican la adivinación, son itinerantes y se desplazan en carromatos (referencias en los clásicos a grupos de celtas dispersos geográficamente y emparentados entre sí)... Sugiere que no puede ser casualidad que el celta caer / ker (casa) sea en caló también quer / queli, o que en caló a las ciudades se les llame "borí gav" (gran pueblo) que resulta muy parecido a briga. Que si los celtas son "los otros" del folklore, ellos son todavía la otredad por antonomasia, están ahí pero invisibles para nosotros, tanto que nos hemos olvidado de ellos en nuestros estudios sobre el tema cegados por el celta rubio de Risco o por la moura rubia de Pena Graña, influenciados por el elitismo racial germano-nazi que nos hizo avergonzarnos de nuestra mourindade.

Propone abandonar la fantasía histórica racial rubia en que se han convertido muchos estudios sobre el tema de la celticidad.

Andregoto Galíndez dijo...

Cossue, veo que pillaste lo del sayo negro y el vestido de colores... ;)

Anónimo dijo...

que sería de nos si de cando en vez non soltamos nosa imaxinación a voar coma uns merliños.

"me gusta"....¡¡¡clik!!!

Ángela María Brey

Ulmo de Arxila dijo...

Impressionante! Encantou-me, e encanta-me a vertigem que me fai sentir cada vez que o releio!
De todos os jeitos, realmente pervive o mito do "celta rúbio" (= celta como raça) em estudos sérios e rigorosos sobre esta temática? Creio que nesse sentido avançou-se sensivelmente, polo menos no nível científico (bem sei que nem tanto no nível popular, onde seguem a funcionar associaçons deste tipo).

Archeoten. dijo...

mulher nem Risco nem André creio que inventaram as mouras Loiras ou rubias (que ser não é o mesmo), nem penso que na cultura rural exista um subconsciente nazi ... mesmo penso que durante muito tempo o único alcalde muçulmano de Espanha foi aquele Isham, do muito rural Concelho de Muras em plena serra do Xistral

Não mesturemos coisas que se nos vai o tema, ou senão algum ainda vam-me acusar de cousas raras por dizer em certo documentário como recurso expressivo -e para que se me entende-se- que as mouras tinham "uma beleza praticamente nórdica"

Sangre de molicote dijo...

Bueno, vale, pero que paguen la comunidad, no?

Andregoto Galíndez dijo...

Bea, Ulmo y Archeoten ¿no os parece que la vieja idea del "celta rubio" (por resumir, con todo lo que implica de superioridad racial e inferioridad de lo moreno, etc.) tiene todavía consecuencias en los estudios actuales? por ejemplo me parece, si no he entendido mal, que André deduce de la moura rubia la rubicundez de nuestros celtici. Y no digo que sea responsable del invento del "celta rubio", pero sí que, como muchos, se ha dejado presionar por él cayendo en su juego al aceptar implícitamente sus premisas.

La moura rubia del folklore puede ser sólo el ideal de belleza de un pueblo que se siente feo o poco digno, un reflejo antitético, por oposición a la propiacepción. Habría que ver desde cuándo la moura es loira en el folklore.

Por supuesto que no veo nada racista ni estos autores ni el rural que inventa mouras loiras, sólo malas reacciones a la presión de consideraciones racistas (en el primer caso), y puede que en el segundo una autopercepción negativa.

Telmoarturo, y que se saquen el carné de conducir :D

Andregoto Galíndez dijo...

O bueno, mismamente lo que decía el Observatorio europeo sobre los travellers, no son gitanos porque son celtas. ¿No es otra muestra de que hay flecos por ahí?

Andregoto Galíndez dijo...

Ahí van dos muestras del folklore que apuntan a seres oscuros:

"O Rei repuxo que non quería nada con mouros, que eran xentís e máxicos, e que a súa filla gardábase para un príncipe que for branco e loiro como ela"

"Santa Cristiña era moura, pero se namoróu dun branco e traicionóu ós mouros e deuse unha batalla tan fera que iba a auga do río Mao roxa hasta Belesar" (O Incio).

Ulmo de Arxila dijo...

De todos os jeitos, quando entramos no conceito "mouro" da nossa mitologia popular, onde a cor obscura é caraterística, identificativa e inegável, estamos (creio eu) a jogar noutras coordenadas, porque esses mouros nom som identificáveis com os celtas como tais, senom com os devanceiros em geral, e aí a cor obscura pode estar a fazer referência nom tanto a fatores raciais como a fatores simbólicos (vinculaçom dos devanceiros com o Outro Mundo, o negro como a cor dos "deuses caídos"). Ora, que há umha retroalimentaçom entre estes aspetos todos parece também claro; só há que lembrar a persistência com que Cunqueiro identifica nos seus contos os nossos mouros dos castros com os árabes (dando lugar, por certo, a delírios verdadeiramente fermosos).

Anónimo dijo...

Ulmo, o tema do folklore atlántico dos mouros é para non parar de ler, vencellado aos devanceiros, a seres ctónicos (como dicía Archeoten) do inframundo... Non coñecía eses contos de Cunqueiro :) Hai unha cousa moi interesante sobre o termo mouro, e incluso sobre sarraceno, que é que se aplicaron non só aos árabes, tamén aos xitanos, turcos... a calesquera persoas de pel e cabelo oscuro, chegándose a diferenciar en Portugal entre mouros brancos (os anteditos, de cabelo liso), e mouros pretos (negros e de cabelo rizado). Estas mouras loiras galegas son do mesmo tipo étnico que os mouros brancos portugueses, logo transformadas en "rubias" como a Schiffer polo cambio nos patróns de beleza e o olvido da distinción mouro branco / mouro preto.

Andregoto G.

Ulmo de Arxila dijo...

Interessante! E sim, o temas dos mouros dá para vinte blogues monográficos. Ainda haveria que engadir umha hipótese elaborada no seu dia por Isidoro Millán (com a qual nom concordo muito, a verdade) que remitia o termo "mouro" a umha voz céltica que significaria "morto". En fim...
Sobre Cunqueiro: em muitos dos seus contos em que fala dos mouros, sempre introduz elementos mais ou menos explícitos que permitem vinculá-los com os muçulmanos históricos. Num deles fala-se de um soldado galego destinado em Melilha que conhece um mouro africano, e o mouro indica-lhe como tem que fazer para encontrar o ouro que os seus devanceiros deixaram enterrado em tal castro antes de serem expulsos da Galiza.
Por outro lado, sobre a cor das "mouras", eu conheço como mínimo um relato sobre umha "moura" (a da mámoa de Seivane, perto de Lugo) que era efectivamente de cor preta, e que segundo Miranda, Reigosa e companha era a única da que tinham notícia que posuísse tal característica "cromática" .

Devalando dijo...

Ante os labregos decíanlle "Rubia" a calquera cousa..de cor vermella,e consérvase aída en vqarios ditos populares para referirse, por exemplo, ao solpor chamándolle "rubiens".