domingo, 4 de octubre de 2015

Maceira, Mazaira y Maciñeira

Maceriae dicuntur longi parietes quibus vineae vel aliud clauduntur (Du Cange, sub maceria 3). Resulta evidente que los topónimos Maceiras y variantes son arqueotopónimos que designan cierres, muros de piedra seca: así Chousa da Maceira (en Laracha y O Páramo), o Cortiña de Maceira (Paderne) serán topónimos redundantes en los que los más recientes chousa y cortiña reproducen el significado del antiguo sustantivo maceira, cierre de piedras. Este sustantivo que no se registra en los diccionarios cayó en desuso no sin antes dejar amplia huella en la toponimia galaica (unos 200 casos recoge la base de datos Toponimia de Galicia de Maceira, más 87 Mazairas en Ourense y 41 Maciñeiras en el norte de A Coruña y Lugo). 

Necesariamente ha de ser así, porque el sustantivo homónimo maceira, "manzano", derivado romance del latín mattiana, dificilmente puede motivar por si mismo, y aislado, un nombre de lugar. Se trataría, pues, de un caso similar al nombe de lugar Pereira, que no guarda relación con el frutal, sino que proviene del latín petra, "piedra".

Almeida Fernandes proponía el étimo mattea o mattia, "pedra", para explicar los topónimos portugueses Maciço y Maceiro. No es el único autor discrepante con la hipótesis fitotoponímica, porque antes Rohlfs abiertamente había sugerido que los Maceiras gallegos y portugueses provenían del latín maceriam, "muralla, cierre, ruinas". Pero sin duda los argumentos más relevantes se encuentran en los estudios de Badia i Margarit ("Els noms de lloc catalans Maçana (y afins) a la llum de la documentació llatina medieval"), y de Balari i Jovany, parte publicada por el autor en su obra Orígenes históricos de Cataluña, 1899, y parte dada a conocer por el propio Badia, que publica las notas inéditas de Balari sobre Maçana.

Balari consideraba que tanto maceria como macenaria designaban una 'paret (delimitació d'horts i tancats) feta de pedres en sec'; por su parte Badia incluye a esta serie toponímica en la categoría de los orónimos, posiblemente en relación con maça, "fita, molló". El carácter de hitos o mojones de alguna de las Maceiras gallegas se podría validar con la existencia de una pedrafita en el lugar de As Maceiras (O Saviñao), no obstante, los contextos de la documentación medieval apuntan claramente a restos arqueológicos de cierres, murallas de piedra.

Además, el diccionario de portugués de Cândido de Figueirido recoge maçanaria como "obra de pedreiro". Es posible, asimismo, que el étimo maceria existiese también en lusitano: el texto de Lamas de Moledo en donde se menciona un "macareaicoi petranioi" se referiría a una de estas maceiras de piedra. Tal vez el propio y descomunal pedrón que soporta la inscripción. En esta línea, la toponimia de la serie Maceira sería cuando menos prerromana.

4 comentarios:

Hugo da Nóbrega Dias dijo...

Olá, cara!

Macieira da Maia, Macieira de Cambra e Macieira do Vouga, assim de repente as que me lembro. Todas no Norte de Portugal, na zona entre o Ave e o Vouga. Fora as outras Macieiras e Maceiras que abundam por aí. E o que dizes das Maceda/Mazeda e Macedo? E das Macinhatas? São também da mesma raiz?

Andregoto Galíndez dijo...

Gosto de ise Macieira da Cambra, que penso que podería ser redundante xa que como dixen noutra entrada as Cambras adoitan ser construccións abovedadas, neste caso podería haber un muro rodeando unha antiga Cambra ou facer alusión as ruinas da Cambra. En canto aos Macedo e Maceda os autores que cito no post considerannos tamén relacionados coas macerias latinas. Macinhata podería ser un composto bitemático, e non ter que ver coas macerias.

Prever laboral dijo...

"Paredes" es un microtopónimo de la parroquia de Santiago de Boebre (Pontedeume) que da nombre a una cala, un pequeño puerto natural marítimo (en algunas cartas náuticas aparece como "Porto Mazás"), las tierras de labor que dan a la ribera y un camino que sube a la parroquia. Esto viene a confirmar lo de murallas de piedra, en este caso este pequeño puerto está rodeado de acantilados de piedra que lo hace ideal para resguardar las pequeñas embarcaciones de los pescadores.


Asociación Cultural Ardobriga.

Ulmo de Arxila dijo...

Interessante, com certeza. Só não me convence é o caso de "Mazaira", até porque esses ditongos /aj/ costumam ser explicados como procedentes da redução de um antigo /aaj/ (o qual, por sua vez, deveria provir de /anaj/, *mattianaria > *Maçanaira > *Maçaaira > Maceira) quer neste topónimo, quer noutros muitos aparentados morfologicamente com ele e esparsos pelo centro e este do território galego. Suponho que, nesta interpretação, o ditongo de "Mazaira" mais não será do que variante arcaica (?) do de "Maceira" etc., não é?