Cruceiro e castros en Obra do Pano (Sada - Bergondo)

 

Microtoponimia dos castros de Samoedo e Lubre. (C) Visor PBA da Xunta de Galicia - Capa do Vóo Americán 1956-57.

Entre os castros de Samoedo ó norte (en Osedo - Sada) e o de Lubre ó sur (Bergondo), vindo dende Oleiros cara Sada pola vella estrada AC182, atopamos o cruceiro de Obra do Pano nun cruce de camiños no que se corta o pequeno camiño de divisoria de augas có camiño que comunicaba ámbolos dous castros. O cruceiro, aínda que reconstruído por mor de varios accidentes de tráfico, semella pertencer ó tipo cruz outa de Castelao, ou cando menos, ós que o mestre chamaba lechs cristianizados (As Cruces de Pedra na Galiza, 1950). Os braciños deste lar vial de encrucillada están orientados na dirección do camiño principal. Podería tratarse dunha indicación viaria secundaria, diferente das empregadas nas grandes divisorias de augas percorridas por necrópoles megalíticas.

Cruz do Pión ou de Obra do Pano. (C) Andregoto Galíndez, 2021.

Examinando o Catastro de Ensenada no deslinde da parroquia de Lubre, debaixo do castro de Samoedo figura o Casal do Bando preto da Cruz e Marco de Mión (do Pincón, noutra mención), que ha ser seguramente este cruceiro. A toponimia da parroquia semella non estar ben recollida polo escribán, que comete algún erro máis. Nós deducimos da fonética Mión / Pincón, que o nome do cruceiro, ó estar nun Camiño Real, será mellor Cruz do Pión (camiño peonil).

En canto ó nome de Casal do Bando, probablemente sexa o lugar que hoxe se chama Obra do Pano < pando, orónimo que alude a unha elevación do terreo, e que está situado á beira do Castro do Ferreiro ou dos Fornos, tambén coñecido como Castro de Lubre. O Pando > Pano, polo tanto, ten como referente ó terraplén de contención dun castro adicado á produción metalúrxica.

No que respecta ó Castro de Samoedo, ó norte, nótase na fotografía aérea do Vóo Americán de 1956-57 a súa completa transformación nunha agra. O interesante microtopónimo Vilalonga que se conserva na aba dos antigos aterrazamentos indica que no momento no que o castro comezou a traballarse como terra de cultivo aínda estaba moi presente na memoria colectiva dos veciños a súa función de vila, poboado ou asentamento. Este feito aporta indirectamente unha data moi antiga para o xurdimento do sistema das agras en Galicia: inmediatamente despois do abandono dos castros como lugar de habitación (a partires do século V).