Toponimia de Lendo - A Laracha

BRAGUNDE

Segundo o filólogo alemán Joseph Maria Piel este topónimo é un nome propio en caso xenitivo de posesión, que indicaría que o lugar pertenceu a un tal Verecundus (masculino) ou a unha muller chamada Verecunda, nome cristián baseado no latín verecundia, "vergoña". ("Sobre a origem de uma trindade toponimica galega: Bergunde, Bergondo, Bragunde", Grial 82, 1983). Este tipo de nomes propios usábanse para propiciar a modestia ou outras virtudes cristiás nos seus portadores.

Inclinámonos pola posibilidade de que o lugar de Bragunde tivese pertencido a unha muller cristiá da Idade Media chamada Verecunda, pois é que na documentación medieval galega só atopamos o antropónimo como nome de muller:

"Ebragundia" (ano 954 - Corpus Xelmírez).

"Ipsa larea que fuit de avia mea Bragundia" (1097 - Braga) = a leira que foi da miña avoa Bragundia.

FONTE GAREA

Segundo Paulo Martínez Lema, "A Garea, que lle dá nome a unha aldea da freguesía de Agrón (Ames), comparece na documentación de DTT baixo a forma Dagarii (1205), o que nos permite interpretalo como o resultado dun sintagma *(UĪLLA) DACAREDĪ, do antropónimo xermánico DAGAREDŬS / DACAREDŬS" (A toponimia da comarca de Bergantiños, Fisterra, Soneira e Xallas na documentación do Tumbo de Toxos Outos (séculos XII-XIV), tese de doutoramento, 2010).

Na nosa opinión, a existencia na parroquia de Lendo (A Laracha) dunha Fonte Garea esixe ter en conta a súa explicación como posible hidrónimo. Neste caso o topónimo Garea semella provir da mesma base prerromana que deu orixe a Guareña (Badajoz) ou a Ojo Guareña (complexo kárstico de Burgos).

Hubschmid (Palabras pirenaicas de origen prerromano", 1954 - ed. de Llorente Maldonado) explicara por exemplo que garouno nos Pirineos designaba os cursos de auga, e que era forma sinónima de la Garonne; en montañés guareña significaba "pradería na que abundan os regos ou fontes"; e en salmantino, "ribeira, rego, charca, prado no que abundan os regos"; en Zamora existe o hidrónimo Guareña < vallem de Garonna; e en toda Francia Garonne.

Pola súa parte, Menéndez Pidal tamén tratara do hidrónimo Guareña nunhas "Notas de toponimia" publicadas primeiramente no 1927 e logo na súa obra Toponimia prerrománica hispana (1952). Neste traballo destaca a análise que fixera das formas, que presupón formas antigas con vogal aberta que logo diptongou: o río Guareña que nace na provincia de Salamanca e percorre a de Zamora era designado na documentación medieval como "Garona" (ano 1116) ou "Garonna" (ano 1156). Así pois, ó ser o galego unha lingua na que non se produce a diptongación das vogais abertas faríase necesario explicar Garea como procedente dunha variante suposta *Gare(n)a non documentada, que alternaría coa forma Garona.

Unha outra posibilidade nola suxire o dicionario de Marcial Valladares, que rexistra a forma garejar "rezumar, traspirar una vasija por sus poros cualquier líquido". O verbo semella acaído para explicar o hidrónimo Fonte Garea, pois presupón un substantivo *garea vencellado ós líquidos, de onde se derivaría o verbo garejar, que amosa epéntese de iode antihiática. Seguindo esta posibilidade, o máis probable é que Garea e garejar sexan derivados do latín aquam ou do indoeuropeo akwa con aférese da vogal inicial e redución do grupo kw > k > g. O topónimo Garea designaría, pois, uns terreos que rezuman auga, percorridos por regos, irrigados para pasteiros, ou ben un manancial.

Fonte Garea, segundo o Catastro de Ensenada, era un dos marcos que dividía Laracha de Carballo. A liña de demarcación continuaba polo recinto fortificado da Torre Vella.

Castro da Torre Vella, entre as parroquias de Noicela (Carballo) e Lendo (A Laracha). Xunto del obsérvase outro recinto máis pequeno, o Castro do Coto, segundo nos informa a arqueóloga Puri Soto.

LARÍN

O Larín de Lendo, como o topónimo Larín de Láncara e mesmo o Larín de Arteixo, que atopamos documentado como "Elarim" no ano 969 ("Sanctum Stefanum de Elarim"), provén do nome propio Elarinus, en caso xenitivo de posesión (Elarini), o que indicaría a pertenza das vilas a un propietario deste nome.

Existen mencións ó Larín de Láncara que tamén proban esta etimoloxía: "territorio Sarrie subtus muro de Mahamuth, propre villa regis que vocitant Elarin" (Samos, ano 962), ou "per terminum de Sarria et inde per termino de Elarin et per termino de sancto Vincentio de Lancara" (Samos, ano 1059).

Elarinus segundo Ana Isabel Boullón é un derivado do nome propio latino Hilarius / Elarius, de orixe grega, vencellado á alegría e á risa. Convén distinguilo do nome persoal Lalinus, probable orixe do topónimo Lalín de Pontevedra.

O Seminario de Onomástica no seu vídeo sobre o nome de lugar pontevedrés de Lalín (a cargo de Gonzalo Navaza) indica que o Larín de Arteixo se documenta como Lalín nos textos medievais, polo que viría de Lalinus, do mesmo xeito, afirma o investigador, que o Larín de Láncara. Mais dita consideración non está a ter en conta que as ocorrencias máis antigas destes dous topónimos Larín amosan a forma "Elarini", de Elarius.

Larín no Catastro de Ensenada (Libro Real de Leigos) figuraba como núcleo duplo, desdobrado nos lugares de Larín Novo e Larín Vello.

LENDO

O nome da parroquia rexístrase como "Leedo" nun documento outorgado por Alfonso IX no ano 1228 (fonte: CODOLGA). A presenza do son nasal leva a restituír un til de nasalización non grafado *Leẽdo, o que apunta a un étimo como o latín lenitum, "doce, suave, temperado, calmo", ou ben a planetum, "chao, chaira", con perda céltica do p- inicial seguida de líquida, tal e como ocorreu no topónimo Ledesma (Boqueixón), procedente do prerromano Pletisama, "a grande chaira".

No primeiro caso, a motivación do nome viría dada por ocupar a parroquia un terreo protexido dos ventos mariños polo contraforte do monte Lendo; no segundo, faría referencia á cualidade de ser a maior parte do terreo parroquial, unha chaira, salvo o mencionado contraforte do monte, que a protexe polo norte.

Pía bautismal románica do século XII de San Xiao de Lendo. (C) Arquivo Galiciana.

No traballo de Carlos Pereira Martínez sobre a encomenda templaria que existiu en Lendo, indícase que era lugar de paso obrigado entre A Coruña e Malpica, e que no Catastro de Ensenada aparecen os microtopónimos Calzada de Baixo e Calzada de Riba ("Dúas encomendas templarias galegas descoñecidas: Lendo (A Laracha) e San Sadurniño", Anuario Brigantino, 2000). Segundo o investigador, podería tratarse dunha antiga vía de comunicación de orixe romana que transcorría pola parroquia.

Calzada de Abajo e Calzada de Arriba no Libro Real de Leigos de Lendo

(px. 189 do visor - Arquivo Galiciana).

*LEXAS - LEGAS

No Libro Real de Leigos de Lendo (Catastro de Ensenada) a forma que continuamente aparece é Legas (px. 129, 130, 167, etc.) así como no Libro Real de Eclesiásticos (px. 34). Por elo sostemos que o topónimo Lexas é unha forma ultracorrecta. Nalgún momento entendeuse que a pronuncia de Legas con gheada (Leghas) era un castelanismo, e restituíuse o son que se confundiu coa jota do castelá polo equivalente galego, xe.

Legas podería provir do latín laicas, "relativas ós leigos", designando unha terras que non eran do Igrexario. Na documentación medieval e ata finais do século XVIII adoitábase facer esta distinción entre as terras de "ecclesiario" e de "leigario", as que eran da Igrexa e as que non eran propiedade do clero. A particularidade da forma Legas, se é que procede do latín laicas, é que presenta unha redución do diptongo, pois a forma esperable sería Leigas.

Legas no Libro Real de Leigos de Lendo. (C) Arquivo Galiciana, px. 129.

SAMIRÁNS

Samiráns é un xentilicio, de onde se tira que necesariamente a aldea tivo que se denominar primeiro Salamiri, nome que adoita evoluír a Saamil (varios lugares en Galicia), a Samil (moitísimos máis lugares de Galicia) ou ben a Samir (Soandres - A Laracha). No caso da vila chamada Salamiri de Lendo, tivo mellor fortuna como topónimo o seu xentilicio Salamiranes, "os habitantes dun lugar chamado Salamiri", que finalmente rematou por dar nome ó lugar. A forma actual é a esperable trala perda do -l- intervocálico, preceptiva na evolución do galego medieval.

Salamirus foi un nome propio medieval de orixe xermana moi corrente, rexistrado nos documentos dende o ano 831. Trátase dun composto de dúas bases, SALA, "hall, corte", máis MEREIS, "célebre, famosa, grande". Como se pode percibir, o certo é que o seu significado encaixa moito mellor como nome común de orixe xermana co significado de "grande hall ou corte; importante edificio pacego". 

Cremos que a meirande parte dos lugares chamados Saamil / Samil / Samir de Galicia, como os Saa e Sa (provintes tamén do xermano SALA), foron nomes impostos polos colonos suevos ós establecementos rurais que fundaron, e que primeiramente o nome foi usado como nome común co significado de granxa ou pazo, non como antropónimo. Isto explicaría que as máis antigas mencións sexan referencias a vilas deste nome ("villa Salamiri" - ano 747), non a persoas denominadas Salamirus.

Un exame do entorno de Samiráns podería sacarnos de dúbidas sobre se o topónimo provén en última instancia do nome propio do posesor da vila (un tal Salamirus) ou se foi unha frase xermana SALA + MEREIS = residencia principal, pazo, corte. Ó oeste de Samiráns no lugar da Torre ben podería terse ubicado o edificio principal, o hall. Na parcela catastral 120 (entre A Torre e Samiráns) o microtopónimo Cervecería, un caso único en Galicia de perduración dunha forma provinte do latín servicialia, indicaría que se practicou a servidume, isto é, que houbo servos (colonos) ó servizo dun señor feudal.

Microtopónimo Cervecería no Libro Real de Leigos de Lendo (px. 165 do visor - Arquivo Galiciana).

*XOIOS - GOIOS

Como ocorrera no caso de *Lexas - Legas, Xoios pode ser outro caso de ultracorreción da gheada da pronuncia Ghoios, restituíndose o son que se confundiu coa jota do castelá polo equivalente galego, xe. A dobre solución empregada no Libro Real de Leigos do Catastro de Ensenada (parroquia de Lendo, px. 203), "Joios" e "Foios", indica que a pronuncia do topónimo facíase cun son fricativo velar que o escribán dubidaba como transcribir: en xeral empregou a jota do castelán, pero tamén, polo menos nesta ocasión, o f. Esta segunda elección gráfica resulta moi interesante, pois dá conta de que no ámbito do castelán a pronuncia do f xa era aspirada (cun h aspirado, son semellante ó da nosa gheada ou ó da jota castelán), de aí que o escribán castelán recoñecera na pronuncia de Ghoios, erróneamente, un h aspirado, pronuncia vulgar do f, por iso o transcribe como Foios. Este problema engadido do f como transcrición da gheada, que detectamos por vez primeira nos textos catastrais do XIX redactados por escribas casteláns, vai ser necesario telo en conta para normalizar topónimos pouco coñecidos.

O nome que restituímos é, pois, Goios, que para Ana Boullón é un antropotopónimo (nome de posesor ou fundador da vila) provinte do nome latino Gaudius (Antroponimia medieval galega, 2014).

En comunicación persoal, o filólogo Xabier Canosa indícame que goio ten tamén os significados de "oco, concavidade do terreo", e que podería ser variante de pronunciación de coio, "canto rodado"". Efectivamente, como se pode comprobar no Dicionario de Dicionarios da Lingua Galega, o seu sentido abrangue as acepcións anteditas máis as de "cova", "sepultura", "lagoa", "poza". Polo que, de acordo cos principios da toponomástica, debemos inclinarnos primeiro por estes valores descriptivos da orografía, antes que recorrer á hipótese antroponímica de Boullón.

"Joios" e "Foios" no Libro Real de Leigos de Lendo, px. 203 - Arquivo Galiciana.

Castelo da Singadella - Lamas de Moreira (A Fonsagrada)

Preto de Coto de Xunqueira, xunto á Tumbiadoira, no límite entre A Fonsagrada e Navia de Suarna, localizamos o Castelo da Singadella, cuxo nome menciónase nun itinerario do exército (De Mondoñedo a Meyra, de Meyra a Pequín y Fuensagrada, de Fuensagrada a la Puebla de Navia pasando por la cruz de Restelo..., 1811-1820, px. 69): "desde dicha aldea Junqueyra a la Cruz de Tumbiadoyra se tarda 12 minutos. En esta cruz se dividen los concejos de Burón y de Navia. Está dominada por una altura que descubre uno y otro lado del camino y se llama la altura de Singadella".

O microtopónimo sen dúbida é da familia dos que proceden do diminutivo romano de civitatem, "cidade", e ás veces aplicábase ós campamentos romanos estacionais, como o de Ciadella en Sobrado dos Monxes. Aínda que o nome xa non o localizamos na folla catastral, si aparecen nun outeiro fortificado con aterrazamentos, inmediato á Cruz da Tumbiadoira, os microtopónimos Castelo e Tras Castro, polo que semella axustado considerar que foi este Castelo o que recibía aínda no século XIX o nome de Singadella.

A súa ubicación estratéxica (dende el vense os dous lados do camiño) é acorde cun posto de vixiancia romano no limes con Asturias; máis se temos en conta que na mesma liña defensiva, algo máis arriba, na Fonfría, tiñamos localizado un outro asentamento chamado Cendadella, provinte do mesmo étimo latino, civitatem.

Castelo de Singadella cos aterrazamentos, no Voo Americano de 1956-57; sinálase tamén o microtopónimo Tras Castro.

Ofrendas de la e crinas ás antigas divindades lusitanas

En Luyego de Somoza antigamente o ramo de Santa Mariña era unha rama de carballo da que se penduraban cerros de liño espadelado e la virxe lavada e cardada (sen fiar) (Manuel Rivero Pérez, "El canto del ramo en Luyego de Somoza: sus referentes, signos, leyes y significados", Revista de Folkore, 2006). O equivalente deste ramo no mundo grego clásico era o eiresione ofrendado a Apolo: unha rama de oliveira ou loureiro ornada con la virxe, da que penduraban froitas, pasteis e garrafiñas de aceite. O eiresione era un stemmata ou rama dunha árbore ornada con la (Sófocles: "stemmata esse lanam ramo circumvolutam").

O motivo da la virxe (vélaro ou vellocino) colgada dun carballo pode rastrexarse ata o mito do Vellocino Dourado da Viaxe dos Argonautas, relato etiolóxico que tenta explicar integrando nunha ficción narrativa o feito singular e incomprensible da existencia dunha ofrenda de vellóns dourados colgados dun carballo na Cólquida*.

Xasón recuperando o vellocino dourado colgado da árbore tras durmir o dragón que o custodiaba.

(C) Annibale, Agostino e Ludovico Carracci, século XVI, Palazzo Ghisilardi Fava (Bolonia).

A la virxe fora un produto natural que, como a cera, se ofrecía á divindade nos sacrificios incruentos (sen sangue) da antigüidade. Nunha cántiga do rei Alfonso X, "A madre do que a bestia" (c. 147), cóntase como unha vella leva o vélaro da súa ovella á Virxe de Rocamador; o rei compón a cántiga xa sen comprender que se trataba dunha ofrenda de la a unha divindade (María como substituta da deusa) e explica a peculiar ofrenda como debida ó favor da Virxe, por cuxa intercesión a vella recuperaría unha ovella roubada ó falaren esta milagrosamente, indicando así onde se atopaba retida.

A vella da cántiga 147 tosquiando a ovella e levando o vélaro a Rocamador. (C) Códice Rico das Cántigas de Santa María, en Teresa C. Rodríguez, "Estructuras formales y narrativas en una cantiga de Santa María. Estudio de A madre do que a bestia", 2011.

Ofrenda dun vellón de la a unha divindade (posiblemente portadora de fusos) nunha impresión dun selo cilindro acadio do segundo milenio a.C. (BM 103329, en Drumbill, Musical Scenes and Instruments on Seal, Sealings and Impressions of the Ancient Near East, 2015).

De la virxe estaban feitas as infulae que envolvían os cabelos das vestais romanas como un turbante. Longas tiras ou vellóns de la virxe (que podía ser de distintas cores: nivea, caerulea, punicea) cinxidos a intervalos regulares con cintas (vittae), nós ou contas para manter unidas as febras, formaban os ornamentos dos oficiantes dos sacrificios, das víctimas, dos altares, templos e estatuas dos deuses (Smith, A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, 1843; Davis e Llewellyn-Jones, Greek and Roman Dress from A to Z, 2007). O caso con máis sona cecais sexa o do ónfalo de Delfos que nos ten chegado coa decoración das infulae de la que o cubrían (agrenon en grego). Segundo a Descrición de Grecia de Pausanias (10.24) había unha pedra sagrada na montaña sobre Delfos que se unxía con aceite tódolos días e nas festas se lle ofrecía la virxe.

Ónfalo no museo de Delfos decorado con distintas infulae ou grilandas dispostas nunha trama reticulada (agrenon). Os mechóns de la van cinxidos a intervalos por cintas e contas furadas polas que pasa a la. (C) Wikipedia.

Outra representación do ónfalo de Delfos, cuberto de infulae de la branca dispostas doutro xeito.

(C) D. Knoepfler, crátera de Orestes no Museo Arqueolóxico Nacional de Apulia.

Chegados a este punto, tras contextualizar moi brevemente o sacrificio ou ofrenda de la nas relixións pagás, cumpre preguntarse se na inscrición lusitana de Cabeço das Fráguas a palabra OILAM non será, mellor que "ovella", o termo indoeuropeo para "la", *Hwl-n-: Hitita hulana, Sánscrito úrṇā, Grego lễnos, Latín lāna, Gótico wulla, OHG wolla (Inglés wool), Lituano vilna, Ruso vólna, Irlandés Medio olann... Neste suposto teriamos no texto de Cabeço das Fráguas dúas ofrendas de la a divindades que semellan femininas, se no son altares ante os que se depositarían as ofrendas de la (OILAM TREBOPALA e OILAM VSSEAM TREBARVNE), e, doutra banda, o que serían propiamente os sacrificios animais do porco e o touro.

A outra ofrenda ou sacrificio dunha COMAIAM á deusa ICCONA (Epona) podería encadrarse entón no primeiro grupo de ofrendas incruentas, se, como defendía Pena Graña, esta palabra fose equivalente do latín comam, "crina, melena" ("Cerimonias celtas de entronización real na Galiza", Anuario Brigantino, 2004). Era habitual entre os iakutos as ofrendas de crinas de cabalo, que penduraban das ramas das árbores (Taylor, Primitive Culture, 2023); nos santuarios galegos as crinas de cabalo eran unha das ofrendas ó santo (Vázquez Varela, "La iglesia como modeladora de la cultura popular gallega", 2004), así como as crinas e colas nos pardons des chevaux que aínda se celebran na Bretaña (Daniel Giraudon, "Les perdons des chevaux aux chapelles en Bretagne", 1996).

Esta relectura é necesaria porque a base IE. *óuis, "ovella", como indicara Witczak, non ten en ningunha lingua indoeuropea derivados co sufixo -la como o que propuxera Tovar (*owi-la-m): Latín ouis, Sánscrito ávi, Grego ó(w)is, Antigo Irlandés oí, etc. (Witczak, "On  the Indo-European origin of two Lusitanian theonyms", Emerita, 1999), o que indica que OILAM podería ser outra palabra, porén o sacrificio descrito non sería unha suovetaurilia (dunha ovella, un porco e un touro).

* Podemos supoñer que a sona da la dourada das ovellas da Bética (Iberia occidental) chegou a ouvidos dos gregos, que entenderon que a la era de ouro, e situaron a súa narración na Cólquida, limítrofe coa Iberia oriental.

A retirada dos 5.000: as tropas de Sir John Moore en Sobrado dos Monxes

Nun dos caderniños itinerarios da Biblioteca Virtual de Defensa, redactado polo militar Benito Méndez en 1812, só tres anos despois da Batalla da Coruña, dase conta do paso polo Mosteiro de Sobrado dos Monxes duns 5.000 homes do exército británico de John Moore: "a los 28 [minutos de marcha] dando principio a una calzada con subida suave, se halla el mencionado Monasterio de Sobrado, habitado por 60 religiosos, y la aldea del mismo nombre. Este Monasterio es muy capaz de alojar a tres mil hombres provisionalmente, en el cual estuvieron cerca de cinco mil ingleses cuando fue su retirada de Lugo, dirigiéndose al Camino Real de Santiago por el Mesón del Viento a La Coruña. [...] Se dan los auxilios de bagajes y alojamientos, y en el Monasterio es casi usual los alojamientos de todo oficial, y cuando transitan muchas tropas, hasta para soldados sin mandato de la Justicia" (Camino carretero de Santiago a Lugo pasando por Sobrado, xulio de 1812).

Temos, pois, constancia documental dun dobre itinerario na retirada das tropas británicas dende Lugo cara á Coruña, emprendida o 8 de xaneiro de 1809, a que se coñece como A Retirada da Coruña ou ben A Marcha da Morte, pois o exército británico tivo moitas baixas debido ó cansanzo, á fame e ás inclemencias do tempo. Parte do continxente no tería marchado por Guitiriz, senón por Sobrado, seguindo o camiño descrito por Méndez para logo tomar dende O Mesón do Bento o camiño á Coruña, tamén detallado noutro dos roteiros militares percorrido polo mesmo Méndez (Camino carretero de Betanzos al Mesón del Viento pasando por las Traviesas, xulio de 1812); deixa constancia de que esta última é unha ruta axeitada para a caballería e a infantería (brigadas lixeiras) pero non para a artillería.

"Retreat to Corunna", por R. Beavis (The Boy's Own Paper, 7/7/1889). Sir John Moore sostendo un mapa pregúntalle pola dirección correcta a un paisano.

Nestes caderniños itinerarios militares do século XIX confírmanse outros datos coñecidos sobre as guerras napoleónicas. Por exemplo, o paso dos ingleses por Guitiriz, na mesma retirada de Lugo cara á Coruña, ven refrendado pola observación do militar José Martín Ortega, que indica que tras pasar San Xoan de Lagostelle (el ía en dirección a Lugo) atopou unha ponte de pedra de dous arcos, un deles destruído polos ingleses (Camiño Real de Betanzos a Lugo, agosto de 1812), daquela a ponte xa fora refeita, mais sen varanda. A medida que avanzaban, as tropas británicas ían voando as pontes para impedir que o enimigo lles dera alcance.

Toponimia de Soandres: copias de Bocixa, Boimir e Borreiros

 

No Catastro de Ensenada (ano 1750) as tres partes ou "copias" nas que se dividía Soandres aparecían nomeadas como Bocija, Guimil e Burreiros.

A escrita de Bocixa coa grafía j no século XVIII, empregada por un escriba castelán, seguramente estivese a reproducir unha pronuncia nativa con gheada, son que é moi semellante ó da jota do castelán. É un indicio máis que suficiente para propor como forma correcta Bociga, topónimo que si se atopa espallado polo noroeste peninsular: Bocigas (Soria; Valladolid), Boceguillas (Segovia) ou Buciegas (Cuenca). A forma Bocixa porén non sería máis que unha ultracorrección do nome, un hiperenxebrismo por evitación da gheada. O topónimo, se non é un derivado de bouza, podería provir do prerromano gwou, "gando vacuno", e designaría un busto, prado ou pasteiro destinado a gardar o gando.

A identificación entre Güimil (ano 1750) e Boimir (actual) ven dada porque son variantes de pronunciación, sendo Boimir resultado dunha bilabialización do wau en posición inicial, seguida da apertura do timbre vocálico do ditongo: gwi > boi. A devandita identidade desbota as hipóteses previas sobre a orixe diverxente destes topónimos. Ata o de agora remitíanse a distintos nomes de posesores de orixe xermánica: Boimir (Soandres) facíase provir do nome Bonimiro ou Bonemiro, e Güimil (Muíños) ou Goimil (Vilarmaior), de Guimiro. É preciso, pois, elixir un nome propio, e nós decantámonos polo de Guimiro, moito máis frecuente, que tería sido o fundador da vila: *vila Guimiri, en caso xenitivo de posesión > (vila) Güimil > Boimir.

Preto do Priorato de Soandres localízanse Boimir e Abeleira de Boimir. Aquí a etimoloxía revela unha outra sorpresa, pois este Abeleira seguramente non teña que ver coa froiteira que produce abelás, senón que sería un homónimo derivado do latín avillus, "cordeiriño". Os recintos chamados antigamente *aveleiras terían estado destinados a parideiros e garda das ovellas.

A Burreiros ou Borreiros non lle vemos moita relación, como topónimo, cos burros ou a borra, "cera". Nen sequera no senso que indica o dicionario de Francisco Javier Rodríguez (1863): "en la provincia de la Coruña y de Pontevedra hay varios lugares de este nombre, que supongo vendrán de haber en ellos, o haber habido comerciantes de cera en rama, que se llama borra". Cremos, pola contra, que podería tratarse dun topónimo prerromano relacionado co étimo que fornece o Glosario de Du Cange, borra, "foxo cheo de silvas onde apoza a auga"; italiano borro, "vía estreita e encaixada". Na mesma entrada do Du Cange cítase un texto medieval (Módena, s. XIV) no que se prohibía expresamente levar as bestas a abrevar a estas borras. O costume prohibido lembra o que se conta en varias lendas vencelladas ós castros, como eran conducidos os cabalos por un túnel para abrevar no río. Os borreiros, neste suposto, serían os que vivían xunto da *borra ou congostra, no posto estratéxico de vixiancia do acceso ó recinto fortificado da Idade do Ferro.

Congostra moi encaixada á beira de Borreiros (Soandres), que descende do Castro de Curros.