Xunto ó Castro da Redonda (O Enxeito - Friol) desprégase o que foi unha antiga sala para o gando. A toponimia das fichas catastrais do parcelario amosa unha oscilación no xénero do sustantivo (Monte da Sel / Monte do Sal), así como a alternancia no vocalismo Sel / Sal. O topónimo Monte do Sal lémbranos ó de Costa do Sal (Coirós) do que xa tratamos nunha entrada anterior, vencellando o nome de lugar coa práctica de botarlle sal ó gando en determinados lugares como complemento da súa nutrición, xa dende a prehistoria.
O nome que recibe a que se pensa que foi a cultura céltica por excelencia, a que reflicten os achádegos de Hallstatt, ven cecáis da palabra do indoeuropeo do oeste que designaba o cloruro sódico, cunha aspiración do s- inicial: sal > hal (Hallstat = o lugar do sal, estación do sal). Segundo pensamos agora, esta mesma base rematou por dar nome tambén ás salas > sáas (seles) onde se recollía o gando para tomar o nutriente esencial para o seu crecemento e pasar a noite. Deiquí xurdirían despois o hall do inglés, ou o salón do español, con significados moito máis modernos.
O sal das minas de Hallstatt extraíase dende a prehistoria como complemento nutricional das explotacións gandeiras do seu entorno. Polo tanto hai unha relación moi estreita entre o sal e a gandeiría. É por elo que propoñemos a deriva semántica do termo, da súa acepción primeira de mineral (Na Cl) ata chegar á de lugar onde se garda e se distribúe o cloruro sódico entre o gando, que tería formado un primitivo asentamento pastoril.
Vilasal (Tordoia) cun novo castriño marxinal no borde da vella sá (sel gandeiro). Chama a atención o microtopónimo dunha das fichas catastrais, Resío do Castro.
Seguindo a Gamkrelidze, a palabra para o sal chegou ás linguas fino-úgricas cecáis dende o tocario (tocario B: salyiye) ou "otherwise from western Indo-European, cf. OLat. sale 'salt'"; xa que non é unha palabra común das linguas indoiranias, onde só se atopa como reliquia en sánscrito, sal-ilá, "mar".
Antiga fotografía dos dous vasos campaniformes (bell-beaker) de Vilavella - As Pontes de García de García Rodríguez, unidos polo seu descubridor, Santiago de la Iglesia, como se foran parte dun só exemplar.
Segundo Elisa Guerra Doce et al. ("Bell beaker pottery as a symbolic marker of property rights: the case of salt production center of Molino Sanchón II, Zamora, Spain", 2015) a cerámica campaniforme aparece ligada non só á metalurxia, senón a centros productores de sal. Doutra banda, a análise do vaso campaniforme de Vilavella realizado por Carmelo Fernández Ibáñez deu positivo no test de cloruros, cousa que sorprendeu moito ó técnico, aínda que tentou explicalo por cristalización do sal ambiental sobre a superficie cerámica (a pesares de aparecer os fragmentos dos cacharros na base do túmulo), como sucede sobre a pedra exposta ó ar libre.
Un dos túmulos de Vilavella (As Pontes), segundo Santiago de la Iglesia.
A palabra sá non sería, entón, de orixe xermánica, senón céltica (Celtic from the West), xurdida no ámbito da cultura gandeira celto-atlántica da produción e comercio do sal, caracterizada polos enterramentos tumulares, a cerámica campaniforme e os peches gandeiros e habitacionais que levaron o nome do mineral (sáas ou seles, chalets, etc.). Os castrexos, ó que parece, virían despois dominar a sá, non dende o seu centro, senón dende a periferia, nunha posición separada e cunhas construcións defensivas e de coacción sobre os seus (1) que semella indicar o xurdimento de dúas castas: os da sá / os do castro; aldeáns / urbanitas; proletarios / señores. É por elo que as notas definitorias dos mouros habitantes dos castros no folkore galego, vistos polo paisano, son a riqueza, a avaricia, a malignidade e a crueldade características dos déspotes. No folklore da Basse Navarre acontece o mesmo cos mairiak: "les Mairiak sont des hommes durs et avaricieux. Ces deux derniers adjectifs reviennent fréquemment dans les réponses. Partout les Mairiak, répétons-le, sont tenus pour riches, avares et égoïstes" (Reicher e Lafon, "Des personnages mal connus du folklore basque: les Mairiak", Revue de l'histoire des religions, 1940).
(1) Neste senso pronúncianse Delgado Borrajo e Grande Rodríguez sobre as defensas dos castros e o militarismo crecente desta sociedade: "militarismo creciente como medio de protección pero sobre todo, de coacción al resto de la comunidad que lleva a cabo el trabajo productivo" ("La Gallaecia antigua: diversidad, paisaje rural, estructura social y poblamiento", Herakleion 2, 2009, pxs. 61-92).
No hay comentarios:
Publicar un comentario