jueves, 9 de octubre de 2025

Brito, O Birto, Briteiros e Chandebrito

Segundo se pode comprobar na obra de Luis Cortés Vázquez (El dialecto galaico-portugués hablado en Lubián (Zamora), 1952), é moi probable que os topónimos Brito, Briteiros ou Chandebrito aludan a un terreo accidentado ou a un terreo cavado para rozalo. O investigador remite brito ó galego britar, "quebrantar, fracturar", e ó portugués britar, "partir, quebrar em bocadinhos". Segundo este autor, un outro investigador (Olea) xa notara que britar tiña o significado de "quebrar ou romper o monte". Neste segundo significado específico, como sinónimo de rozar o monte, non recollido polo Dicionario de  Dicionarios nin no de Estraviz, atopámolo na documentación medieval: "vendo totis montis \quoos/ vos britastis et ficarum pur britar" (Oseira, ano 1253 - CODOLGA). O termo tamén tivo aplicación como nome dun tipo de criminal, referíndose probablemente a un asaltador de camiños: "aleyuoso. de forciatore mulieris. de britadore camini. et de latrone scripto" (documentos da Catedral de Ourense, ano 1228 - CODOLGA).

Lugares onde se realizaron rozas serían tamén os designados coas formas derivadas Briteiros (Portugal) e Bretelo (Chandrexa de Queixa), e a forma composta Chandebrito (Pontevedra); a frase de onde viría, "plano(s) de Brito", rexístrase na documentación medieval do Liber Fidei Sanctae Bracarensis Ecclesiae (anos 1061 e 1086 - CODOLGA).

A etimoloxía dende o latín brutus non parece posible nin semántica nin foneticamente. López-Aydillo póñeo en relación co provenzal brisar, de significado análogo (Los cancioneros gallegos y portugueses como fuentes históricas, 2008), o que, segundo pensamos, ligaría a súa etimoloxía ás linguas célticas: galo  *brissu e irlandés bris, "romper". Pola súa parte, Estraviz propón como étimo o termo suevo briutan.

A forma toponímica con metátese de vibrante, O(s) Birto(s), é moito máis frecuente na Galicia: na base de datos da Toponimia de Galicia rexístrase en Golmar, Montemaior, Erboedo, Vilaño e Coiro (A Laracha), en Lariño e Santa Comba de Carnota (Carnota), en Coucieiro (Val do Dubra), en Valdín, Castromao e Corzos (A Veiga), en Ramilo (Viana do Bolo), en Veiga de Forcas e Liñares (Pedrafita do Cebreiro) e en Rebordaos (Castroverde).