Castro do Valló - Monte do Gato (Fervenzas - Aranga)

Novo castro non inventariado no Monte do Gato (Fervenzas - Aranga).

(C) Dolores González de la Peña, a partires da información fornecida no Visor PBA da Xunta.

Tiñamos na recámara este humilde castriño, reservado para explicar a articulación da paisaxe castrexa de Galicia en relación coa megalítica, propia das vías de tránsito naturais que discorren polas divisorias das augas. Del xa tiña falado Pato Fandiño na súa monografía Historia documentada de Santa María de Ois, 2018.

A vía de tránsito natural indicouse dende tempos recuados polas medoñas do Monte do Gato, e dela queda constancia no topónimo Camiño Grande, que alude ó antigo Camiño Real de Betanzos a Curtis pola dereita do Mendo (Camiño Real de Betanzos a Curtis por Monte do Gato); este tramo de camiño é a divisoria das cuncas dos ríos Mendo e Mandeo.

Con acceso directo ó camiño, nun enclave estratéxico, máis agochadiño no típico cóbado dun dos tributarios do Mandeo pola esquerda (Rego dos Paraños), atopamos, como non podería ser doutra forma, o castriño do Valló, có seu correspondente espazo gandeiro (Chousa dos Meixóns = mallada onde se recolle o gando) e toponimia alusiva ás defensas do recinto da Idade do Ferro (Valló < diminutivo provinte do latín *valleolum, de vallum, "cerca ou parapeito").

Relevo da croa do Castro do Valló. Nas fichas catastrais da capa correspondente ó Catastro, o microtopónimo Castro aparece nas parcelas 175, 190 e 191.

(C) Dolores González de la Peña, segundo información fornecida no Visor PBA da Xunta.

E o Castelo Vello do Monte do Gato (Rodeiro - Oza) 

Segundo o artigo da Opinión do día 6 de maio ("Un arqueólogo localiza "fortes indicios" dun castelo da Alta Idade Media no Monte do Gato") o arqueólogo Antón Malde solicitou permiso á Xunta para prospectar na zona do monte do Gato (no Castelo de Arriba, Rodeiro - Oza) unha estrutura que podería ser o Castelo de Teodomiro, un BIC que estaba recollido no plan de ordeación do concello de Aranga aínda que non se sabía moi ben onde estaba.

Pola nosa parte, unha pequena cata no Catastro de Ensenada confirma que Malde ten razón na súa proposta de ubicación, pois os límites da parroquia de Bandoxa con Rodeiro pasan por "la fuente do Espiño de Novás, de allí al puerto de Bolete, desde allí a la Cruz do Coto, desde allí a la fuente Pedregosa, desde allí al Castelo Vello [...]" (v. Bandoxa - Catastro de Ensenada). Esta dirección lévanos á falda do monte no que Malde intúe a estrutura do chamado Castelo de Teodomiro (indicado no mapa de aquí abaixo cunha estreliña laranxa).

Liña laranxa: divisoria das parroquias de Bandoxa e Rodeiro.

Estreliña laranxa: ubicación do Castelo de Teodomiro segundo o arqueólogo Antón Malde.

Textos en cor negra: lugares polos que transcurre a divisoria parroquial mencionados no Catastro de Ensenada - Novás, Volete, Cruz do Coto.

Textos en cor amarela: principais núcleos de poboación.