miércoles, 17 de junio de 2020

Fornos, támbaros e lagoas: unha sauna castrexa en Goiriz?

Permitídeme que transcriba parte de dous manuscritos de Manuel Mato Vizoso do ano 1890 aproximadamente. Están no arquivo dixitalizado da RAG (na web Galiciana. Arquivo Dixital de Galicia) e neles descríbese o Castro do Campo do Cristo de Goiriz (Vilalba), polo que pasei pouco antes do confinamento; non me gusta ir pola autovía por mor da néboa.

Igrexa do Campo do Cristo de Goiriz. "Es iglesia de refugio. Año de 1773". 
(C) Dolores González de la Peña, 2019.

Monumentos, castros y otras antigüedades visitadas - 1890


Según Mato, os tres parapetos do castro situado ó sur da estrada que vai cara Mondoñedo, no Campo do Cristo de Goiriz, aparecen cortados por "una vía perfectamente encachada con rajuela [rasilla] de granito duro, la cual se encuentra cubierta en la actualidad con porción de tierra y lodo, y sirve para conducir un arroyo de manantiales y agua que se reúne dentro del castro en tiempo de lluvia. La referida vía, en su dirección hacia el norte, forma varias tortuosidades y va encajonada a unos dos metros de profundidad de la superficie de los terrenos de ambos lados -tiene de ancho cerca de tres metros-, hasta que se pierde a unos doscientos metros de distancia del Castro [...]. Existía hasta hace poco tiempo un gran chanto de granito colocado horizontalmente sobre otros dos verticales, en el que se conocía que se le hacía fuego por debajo y era conocido con el nombre Forno dos Mouros, apareció enterrado en la cima del segundo parapeto próximo a la referida vía, y todavía se conserva el hoyo de donde dichas piedras fueron extraídas."

Túmulos y castros - a. 1890


"En el indicado castro de Goiriz, hemos visto una especie de horno, a que daban el nombre de Forno dos Mouros, colocado al exterior del parapeto, y se componía de una losa cuadrilarga de un grueso de tres pulgadas, que descansaba horizontalmente sobre otras tres verticales, clavadas en el muro de tierra formando una hornilla, con evidentes señales de haber sufrido la acción del fuego, de lo cual claramente se deduce que se calentaba la referida losa horizontal para cocer sobre ella pequeñas tortas. Tenemos noticia de que también en otros castros han sido encontrados aparatos de la clase del que mencionamos y puestos igualmente al exterior de los parapetos, sin duda como precaución contra los incendios".

Como vedes, no Castro do Campo do Cristo de Goiriz formábase unha lagoa, que tiña canle de desagüe, e ademáis presentaba un forno no ¿cumio? dun dos seus parapetos. Este forno podería ser o que hoxe consideramos unha sauna castrexa, ou ben un dolmen que quedou enriscado no alto do parapeto, sen que o destruiran. Logo, os fosos deste castro formáronse traballando o terreo dunha necrópole megalítica anterior.

Lagoa de Fabás, Gomariz.

A ver quen é capaz de explicar este misterio, que completamos coa fotografia aérea da enigmática Lagoa de Fabás (en Gomariz, aldea próxima ó Campo do Cristo de Goiriz); hoxe é un humedal protexido*, aínda que non estea inventariado como castro.

Podemos engadir O Castro, en Santa Mariña de Lagostelle (Guitiriz), no que se observan os posibles restos das bases de dous túmulos, un máis pequeno e outro alongado, tipo long barrow. Dani García de la Cuesta indícame que, mesmamente, o topónimo Lagostelle podería estar relacionado coa existencia destas lagoas artificiais formadas pola destrución de antigas mámoas ou castros; e todo elo tería que ver co termalismo da zona de Guitiriz? Así, suxiro partir de *Lacusticula, un derivado de lacum, "lagoa". O topónimo resultante desta evolución iría en caso xenitivo de relación.


* Lagoas e humidais da Terra Chá, de Adela Leiro e Mon Daporta.

No hay comentarios: