Do romance de "A Nau Caterineta" consérvanse varias versións dun e doutro lado do Atlántico. O Pan-Hispanic Ballad Project da Universidade de Whasington ten recollidas 39: unha en Brasil, cinco en Cataluña, e as restantes en Portugal (dende Viana do Castelo ó Algarve) incluíndo os arquipélagos de Madeira e Azores.
A estrutura e mailo argumento das variantes do romance é sempre a mesma. Tras unha introdución na que se explica que a nau Caterineta queda en alta mar sen provisións, de tal xeito que ata tiveran que comer coiros botados a remollo, a historia dá paso ó recurso extremo ó canibalismo mediante sortes: o que sacara a palla máis curta sería comido polo resto da tripulación. A existencia, dende unha data ben recuada, da práctica do canibalismo de supervivencia en situacións extremas ponse de manifesto no gran número de variantes do romance de "A Nau Caterineta" e da canción tradicional dos mariñeiros das costas francesas, "La Courte-paille", nas que a sorte, ou mellor dito, a mala sorte, recae sempre no capitán do navío.
A tripulación da nau Caterineta espera o xantar humano á mesa, mentres o capitán da nau e mailo gajeiro observan dende o mastro se avistan terra. Mural de Almada Negreiros (1945) na Gare Marítima de Alcântara - Lisboa.
Lá vem a nau Catrineta que tem muito que contar:
escutai, se quereis ouvir uma história de pasmar.
Muito tempo era passado que iam na volta do mar;
já não tinham que comer, já não tinham que manjar.
Deitaram sola de molho para o outro dia jantar,
mas a sola era tão dura que a não podiam rilhar.
Deitam sortes à ventura, quem haviam de matar,
mas a sorte foi cair no capitão-general.
(versión portuguesa)
El patró de la galera pallas curtas n` hi va tirant,
tot tirant n` hi las pallas curtas la mes curta li `n pertocá.
(versión catalana)
O gajeiro divisa ás fillas do capitán do navío baixo unha laranxeira. Mural de Almada Negreiros (1945) na Gare Marítima de Alcântara - Lisboa.
Entón o capitán, nun intento de evitar ou retardar a súa morte, ordena a un membro da tripulación, ó gajeiro, que suba ó mastro por se ve "terras d' Espanha ou areias / praias de Portugal". Ata tres veces o mariñeiro observa dende o mastro e finalmente remata por ver terra, sempre detallando os obxectos e figuras cunha agudeza visual que indica seguramente que estaba a usar anteollos. O motivo observado en terra que máis se repite nas versións portuguesas é o das propias fillas do capitán.
-Também vejo três meninas debaixo dum laranjal:
uma sentada a coser, outra na roca a fiar,
e a mais linda delas todas está no meio a chorar.
-Todas três são minhas filhas, quem nas pudera abraçar!
A mais linda delas todas há-de contigo casar.
O romance pode finalizar aquí, ou ben prolongarse coa negativa do mariñeiro a casar coa filla, pois o que en realidade desexa é a nau Caterineta. Tamén pode descubrirse ó final que o gajeiro é o mesmo diaño, entón o capitán intenta salvar a súa alma tirándose ó mar, sendo rescatado por un milagre ou a intercesión da Virxe ou un anxo, que o recolle antes de caer na auga e conduce a embarcación a terra.
Entre os mariñeiros das costas francesas cantábase unha canción idéntica en contido e estrutura coñecida como "La Courte-paille" (A palla máis curta), aínda que tamén pode atoparse baixo os seguintes títulos: "Les Marines de Terre-Neuve", "Ce sont trois galions d'Espagne", "Les gars de La Rochelle", "Il était un petit navire (d'Espagne)", "Trois matelots porteurs de lettres", "Le bateau de Louis-Philippe", etc. (cfr. a Base d'archives ethnographiques RADdO RÉSEAU D'ARCHIVES ET DE DOCUMENTATION DE L'ORALITÉ"). A canción rexístrase fundamentalmente nos departamentos atlánticos de Vendée, Loire-Atlantique, Morbihan, Finistère, Ile-et-Vilaine e Seine-Maritime, existindo algún caso documentado na Illa de Guadalupe (Caribe), Canadá, Reino Unido e Estados Unidos. A versión máis famosa é sen dúbida a do "Petit navire", que, convenientemente edulcorada, foi a orixe da canción infantil "Había una vez un barquito chiquitito".
"La Courte-paille", como "A Nau Caterineta", comeza coa prolongada navegación dunha embarcación e a falla de víveres, o que orixina a necesidade de botar as sortes da palla máis curta. Tócalle novamente ó capitán saír elixido para ser o plato principal do menú caníbal, e o home tamén recorre a un mariñeiro para que suba ó mastro coa intención de que aviste terra e así evitar ser comido. O matalote acada finalmente o seu obxectivo e describe cun grao de detalle asombroso o país que ve: a frecha do campanario da igrexa onde foran bautizados, ós paisanos pola campiña pastoreando os cordeiros...
En virtude da unidade de contidos e estrutura, ámbalas dúas tradicións ("A Nau Caterineta" e "La Courte-paille") remiten a un tronco común orixinario do Atlántico leste, que dá conta da existencia da chamada "lei do mar" (canibalismo por sortes permitido nos naufraxios) dende o século XVI: en 1565 desenvolveuse a longa travesía de Jorge de Alburquerque Coelho, na que se documenta a intención da tripulación da nau Santo António de practicar o canibalismo, suceso logo recollido na História trágico-marítima e que é tido como a orixe do romance de "A Nau Caterineta".
No hay comentarios:
Publicar un comentario