Homes de pedra e etimoloxía de Manzaneda > Maceda

O experto en toponimia galega Vicente Feijoo Ares clasifica os nomes dos pedreiros chamados estantes (Serra da Queixa - cfr. a monografía que lles adica Emilio Araúxo), muradellas (cairn na Pobra do Brollón), mariolas, pedregais e moledros (Portugal), homes de pedra, homes mortos (segundo Quintía Pereira) ou santos de pedra, etc. entre os nomes de pedras que teñen que ver coa actividade pastoril, e concretamente alude á súa función orientadora, ó servir como guías dos camiños. No seu traballo limítase a recoller só tres dos seus nomes, A Menzón / Amanzón, Mariola e Moledro, e a especificar únicamente esta funcionalidade. Grazas á amabilidade de Gloria Sánchez Soto podemos engadir un outro nome á serie, trátase de home de pé, usado en Nogueira de Ramuín; nel mestúrase a idea da antropomorfización co aspecto ergueito e fixo dos estantes.

Mentras que a tradición de construílos ven de recuperarse sen lagoas na transmisión xeracional en Doade (Lalín - Pontevedra), en León perdeuse por completo "la tradición maragata de levantar columnitas con piedras pequeñas en los caminos de peregrinaje [...] las llamaban «hombres de piedra», pero ya no se recuerda su función" (Miguel Ángel González González, apud F. Alonso Romero en "Vestigios de cultos celtas al roble en las romerías gallegas", Anuario Brigantino, 2016).

Os estantes son construcións milenarias e importante patrimonio etnográfico, como os inukshut que construían os inuit para se orientar nas rutas de caza; o termo inuit significa "home de pedra", "de forma humana" (inuk = home, shuk =  figura, imaxe, forma). En italiano existen tamén termos que vencellan estas construcións de montaña á figura humana: ometto di pietra, omino di pietra e uomo di pietra. En Alemania chámanse steinmann. Na Irlanda, segundo Patrick Weston-Joyce, o termo fear-bréige aplícase a pedras ergueitas, ben naturais ou artificiais, que lembran o aspecto dun home (fear); noutra fonte encontramos que a forma anglizada Firbriggs alude a unha "figura humana falsa, artificial", unha morea de pedras elevada nun outeiro como sinal ou marca. Na República Checa Kamenný pastýř ou Kamenný muž significa "pastor de pedra" e "home de pedra", e ven sendo o nome dun menhir.

Estante no Curro da Mosenda. (C) "Ruta ambiental dos Vales Glaciares de Manzaneda" - Concello de Manzaneda.

Na zona de Manzaneda o nome que reciben os homes de pedra é o de menzón ou manzón. Localizamos o topónimo Menzón / Manzón preto do campamento romano do Penedo dos Lobos nas minutas cartográficas do IGN. Menzón / Manzón provén do étimo *a(r)manzón (latín armationem), desligada a vogal por terse interpretado como artigo. É probable, pois, que o topónimo Manzaneda > Maceda sexa un abundancial, motivado pola presencia masiva destes megálitos de sinalización (manzóns), logo vencellado por etimoloxía popular coas mazás.

Menzón nas minutas cartográficas do IGN, sobre o Penedo dos Lobos.

No Báltico os kummeli suecos, construídos na costa como sinais de axuda á navegación, considerábanse figuras humanas, e así se representaban nos gravados da Historia Gentibus Septentrionalibus (1555) de Olaus Magnus, aínda que na realidade só fosen, como os nosos, acumulacións de pedras.

Dous kummeli nos promontorios da costa báltica. (C) Historia Gentibus Septentrionalibus, de Olaus Magnus.

En Galicia a interpretación popular dos estantes como antropomorfos ven probada por algúns dos nomes que acabamos de ver: home de pedra e santo de pedra. Neste sentido, a primeira mención, aínda que cunha función delimitadora que puideron ter tamén os estantes, cecais sexa a dun documento do ano 982 no que se alude a un home de pedra como termo dos límites da aldea de As Maus (Os Baños - Bande): "[...] Martino de Calidas et feret in cima de uilla ad alio laco maior per suo liniolo ubi iacit efigiem hominis sculpta in petra que testificat de laco in laco". Hai quen pensa que este home de pedra do documento do ano 982 sería a famosa estatua do guerreiro de Rubiás, mais na delimitación territorial que se fai de As Maus cadra con que o citado inmediatadamente Castro de Vemes sexa o Castro da Croa de Lobosandaus, ou ben o de Pena Maior, entre os concellos de Cadós e Os Baños, que formaría os límites polo leste de As Maus (Asmanus), mentras que polo oeste As Maus (Asmanus) tocaría con Nugariola (actual Nigueiroá) e Sordos, segundo outro documento de 1069.

Mariola, co Gêres ó fondo, no trilho de pastoreo tradicional de Pitões das Júnias (Portugal). (C) Dolores González de la Peña, 2023.

O historiador Xabier Moure lémbranos os chamados Santiños de Tomonde (Cerdedo), parella de macho e femia, tamén construídos amoreando pedras. Tenos estudado Estanislao Fernández de la Cigoña, así como as pedras coñecidas como O Touzo e A Touza, situadas preto do marco da Portela de Pau (Faro de Avión). Todas elas foran utilizadas para provocar cambios no tempo atmosférico, segundo os rituais que detallan o devandito investigador máis Barandela, Lourenzo e Vázquez Varela noutro estudo; ben derrubando os santos, ben erguéndoos. Dos Santos da Porteliña de Tomonde deixounos o etnógráfo e escritor Calros Solla un interesante artigo cunha preciosa fotografía da parella, "As pedras que gobernan o tempo. II" (Faro de Vigo, 26/07/2015).

Vemos que a técnica construtiva dos santiños que gobernan o tempo, e mailo seu emprazamento na alta montaña (en portelas ou pasos), adoitan ser os mesmos que os dos cairns direccionais chamados estantes, homes de pedra, mariolas, etc. porén, pódese formular a hipótese de que ó redor destes monumentos puideron xurdir cultos ou rituais, como por exemplo sucede cos chörten tibetanos, construídos por unha grande variedade de razóns, como a subxugación de forzas diabólicas do entorno, que pode ser moi hostil, ou para propiciar beneficios á comunidade.

Como os chörtens, os santiños e homes de pedra hai que pasalos sempre pola esquerda, ou arrodealos no sentido das agullas do reloxo, e quen teña lido Tintín no Tibet saberá o acertado do consello.

_______________________________

Tipoloxía: os homes de pedra son o eslabón perdido das hermae dos gregos (mercurios viais dos romanos). Temos escrito sobre elas, e a súa relación cos amilladoiros, en Cara a cara con un lar vial.

Orixe onomatopeica do topónimo Orzán coruñés

 

Dicionario Xeográfico de Tomás López, provincia da Coruña.

Respecto do nome Fonforrón dunha cova mariña do Porto do Son, Fernando Cabeza Quiles teno explicado acertadamente como de orixe onomatopeica, pois intentaría reflectir na súa fonética o son dos embates do mar na cova (baseándose evidentemente no xogo fónico de duplicación de sílabas formadas por sons fricativos e vogais velares: fou-fou). Neste texto de finais do século XVIII, tirado do Diccionario Geográfico de Tomás López, fálase do ruído que produce, non o mar, senón o ar na devandita furna, cuxo nome transcriben como Folfourón, e amais estabelecen un interesante paralelismo co Orzán coruñés: "cuyo bramido que forma el aire en dicha caverna cuando siente el vendaval se oye de tres y más leguas, así como el Orzán en La Coruña". A sintaxe, de ser correcta, dá a entender que Orzán é un ruído ou bramido producido polo vento (por un temporal, un ruído mariño), é dicir, habería que entender que "o ruído do Orzán na Coruña tamén se escoita dende tres e máis légoas". Tamén cabería entender o texto supoñendo unha sintaxe impropia, na que o autor quería indicar que "os ruídos do Fonforrón escoitábanse de tres légoas o máis, así como no Orzán da Coruña".

En calquera caso, o texto liga directamente os sons mariños ós topónimos Fonforrón e Orzán, polo que pensamos que ambos poderían ter xurdido de tentativas de representacións onomatopeicas destes. Eu que escoito a cotío o Orzán coruñés, dou fe de que no inverno urra continuamente; agora mesmo coas ventás abertas e sen temporal escóitase bruar ben. A base onomatopeica de Orzán teríase formado na antigüidade ó redor dun xogo fónico entre unha vogal velar máis consoante vibrante r, fusión da que xurden termos tamén de base onomatopeica como urrar, "bramar o gando", urro / urrido, "bramido"; sons da lingua que tentan reproducir sons da natureza. Supomos pois un *(Mare) Urritiano / Orritiano, cunha fonética que tenta imitar os bramidos ou urridos mariños. Nos dicionarios de Eladio Rodríguez e Franco Grande, de feito, urro ven cunha segunda acepción específica para designar o "bramido do huracán e do mar". Orzz... escóitase a onda de escuma fervendo nas rochas da costa?

Pola aparente semellanza coa nosa proposta analizamos a de Uxío Carré Aldao: "quieren algunos se derive, siguiendo la idea de que la toponimia de la península es en su mayor parte de origen vasco, de orts-azants, nube y ruido" ("Del solar coruñés. Tradiciones y leyendas. ¿La Atlántida?", BRAG, nº 235-240, 1931). Tal e como está enunciada, nós non vemos posibilidade algunha de soster que o autor estivese pensando nunha orixe onomatopeica do sustantivo euskera azantz, "ruído" (cfr. ortzantz na web da Euskaltzaindia). Fala de ruídos, iso si, pero non dice en ningún momento que a palabra Orzán que os expresa sexa un intento de reflectir fonéticamente eses sons. Descartamos porén que Carré tivese formulado unha orixe onomatopeica do topónimo.

Os Xarotos

 

Portela e Coto dos Jarotos. (C) Minutas cartográficas do IGN.

Entre Fornelos de Montes, A Lama e Avión sitúase o Coto dos Xarotos, moi preto do foxo do lobo de Pigarzos, nun entorno de gandeiría tradicional de alta montaña, marcado pola presenza de vellos currais para o gando, chozos de pastores, mámoas e algunha "Pedra da Letra". No Dicionario de dicionarios o termo xaroto vai aplicado a persoas hurañas, de carácter áspero, insociables. Algo semellante ocorre co asturiano xarotu ou xarouto, "torpón, atolondrado".

Pois que existe como termo específico, pódese descartar a hipótese de Paula Ballesteros, que indica que Xarotos é un fitotopónimo, derivado de xaro: "aro, planta arácea de raíz tuberculosa e feculenta ou tamén Saramal, que se podería identificar co nome común da Diploxatis catholica L., planta crucífera de flor amarela moi común entre os cascallos" ("A paisaxe gandeira na Serra do Suído", El Museo de Pontevedra, 62, 2008).

Nunha ruta de Wikiloc, Tralos pasos do lobo (2023), os seus autores, Eri e Edu, consideran que o topónimo indicaría que alí se gardaban os animais máis bravos. Aínda tendo en conta que revisaron o dicionario para cadrar bastante ben a súa explicación, temos que desbotar a proposta dos animais salvaxes, pois no Dicionario de dicionarios vese que o sustantivo aplícase exclusivamente a persoas, como en asturiano.

Polo tanto na nosa opinión o topónimo Os Xarotos máis ben contén unha micro-lenda relativa á existencia no lugar dunha pequena comunidade de homes salvaxes (huraños, esquivos, insociables); lembranza de antigas poboacións de pastores neolíticos, sempre en conflito coas novas sociedades agrarias, que se consideraban a si mesmas máis civilizadas. Estes xarotos serían como o ieti do Himalaia, críptidos lendarios, cecais vestixio de razas do pasado, cecais simples criaturas mitolóxicas, como os mouros.

Vikingos en Niñóns

Recuperamos unha antiga tradición que existía no século XVIII en Niñóns (Ponteceso) sobre invasores que chegaran por mar ás poboacións máis próximas á Costa da Morte. No texto descríbense como mouros, pero ben sabemos que baixo este étnico adoitaban agocharse sen diferenciar tanto os musulmáns como os lordomani (normandos, ou vikingos), é dicir, calquera pagán ou infiel.

"La feligresía de S. Juan de Niñóns se halla situada en la falda del monte que se llama de Santa Marina haciendo espalda al mar por poniente de la travesía, donde se halla el puerto llamado de Niñóns y sólo a la vista del mar está la iglesia de aquella feligresía con bastante peligro, por la invasión del Moro, por cuyo motivo estuvo sin sacramentar aquella iglesia, por haber sucedido (según tradición antigua) esa desgracia" - Dicionario Xeográfico de Tomás López, fol. 187 - provincia de A Coruña. A noticia da invasión e o abandono da igrexa de San Xoán, como doutras igrexas costeiras na época das invasións vikingas, ven na descrición da parroquia de Niñóns que lle remitiu a Tomás López o capelán Josef Antonio Freyre de Andrade no ano 1775.

Mapa de Ponteceso e as Sisargas no Dicionario Xeográfico de Tomás López. (C) BNE.

Carros nos petróglifos do Bronce Atlántico de Galicia - a teoría de Gustavo Pascual Hermida

 

Carro no petróglifo de Conxo (á esquerda, fotografía por cortesía de Álex Negreira - Megaliticia) e algúns dos carriños nos petróglifos suecos de Frännarp (segundo ilustración de Coles, en A emerxencia das sociedades do bronce, de Kristiansen e Larsson).

Pois que non coñeciamos a "teoría dos carros" de Gustavo Pascual Hermida, identificamos de forma *independente*, e así o comentamos cos amigos no Facebook, unha representación dun carro do Bronce Atlántico Final nun petróglifo galego, o do Castriño de Conxo. As diferenzas que atopáramos entre a representación do carro no petróglifo galego e os carros dos petróglifos suecos son que os cabalos non están figurados no de Conxo e as rodas están representadas en perspectiva cenital non abatida (só se gravaron os semicírculos visibles das llantas), amáis de non estar paralelas entre si debido a que seguen, inxenuamente, a liña da caixa do carro, o que tería provocado unha dirección converxente no caso de ser un modelo real, resultando un vehículo non funcional.

Insistimos na independencia da nosa identificación porque, segundo me informou logo Pablo Sanmartín, do Colectivo A Rula, o arqueólogo Gustavo Pascual Hermida no 2011 propuxera nun detallado estudo que estas figuras triangulares que se atopan representadas non só no petróglifo de Conxo, senón noutras estacións galegas, tiñan que se considerar carros de guerra, como os das estelas extremeñas de guerreiro do Bronce Final e os dos petróglifos suecos de Frännarp; estes últimos foron os que nos serviron a nós para establecer a identidade co motivo gravado no petróglifo de Conxo. Deixo o enlace ó crucial estudo de Pascual Hermida, publicado no seu blog: "Los carros de guerra en los petroglifos del noroeste peninsular" (Más que petroglifos 15/11/2011).

Consideramos que pode ser relevante, para garantir que a identificación de Pascual Hermida é correcta, que outra persoa chegase tamén á mesma conclusión. É de salientar que, a pesar do incuestionable da achega que este investigador expuxera no 2011, aínda as figuras triangulares como a de Conxo continúan a se interpretar, incomprensiblemente, como escutiformes (ou escudos), ídolos ou estandartes. A trascendencia do achádego de Pascual permite desbotar vellas hipóteses, ter un elemento máis de xuízo para completar a integración de Galicia no complexo cultural do Bronce Atlántico, así como datar os conxuntos dos petróglifos na franxa do Bronce Final, cara o 1200 a.C. Nada menos!

Non é ata o 2022 que na bibliografía especializada se comeza a outorgarlle creto á teoría de Pascual Hermida. Falamos por exemplo dun traballo de Xurxo Pereira Martínez no que non se menciona a autoría da idea orixinal, asumendo, polo tanto, a identificación realizada por Pascual e os argumentos deste, como se fosen propios: "Las representaciones de armamento en el noroeste peninsular. (Re)visitando el yacimiento de Agua da laxe (Pontevedra, Galicia)" (conferencia de decembro de 2022 no simposio Romper Fronteiras, Atravessar Territórios). E de feito na obra de 2024 Bronze Age rock art in Iberia and Scandinavia (Ling, Díaz-Guardamino, Koch, Horn, Stos-Gale e Grahn) nin se mencionan os carros dos petróglifos galegos, realizándose a comparativa entre a iconografía guerreira do arte rupestre escandinavo e o da Península Ibérica, respecto dos carros, só tendo en conta os carros das estelas de guerreiro do Bronce Final do suroeste peninsular.

A teoría de Pascual Hermida sobre os carros nos petróglifos galaicos é, amáis de correcta, tan atractiva que incita os plaxiarios desta sociedade, cada vez máis narcisista. E como sobre plaxio e plaxiarios temos algunha experiencia... lembramos que é obriga do investigador, antes de presentar á comunidade científica unha idea que cre orixinal, comprobar se alguén a formulou con anterioridade, e así facelo constar.

Kurgáns de Kazakhistán nun mapa do xeógrafo ruso Semyon Remezov (s. XVII)

Na película Dersú Uzalá (1975), de Akira Kurosawa, nárrase como o explorador Vladímir Arséniev é acompañado na misión de cartografar a rexión siberiana de Sijoté-Alín, a principios do século XIX, polo seu equipo de cartógrafos e topógrafos, ó que se incorpora o nativo hezhen Dersú Uzalá en calidade de guía. Neste sentido o filme reflicte moi ben o que tivo que ser a pauta xeral de traballo dos xeógrafos imperiais na súa labor de cartografar para o zar o vastísimo territorio que se iría incorporando ó seu proxecto colonial. Para se facer unha idea deste labor descomunal, polo inconmensurable do territorio siberiano, convén botar unha ollada ó antigo caderno de mapas de Siberia do xeógrafo ruso Semyon Remezov (1642-1720): o Khorograficheskaya kniga de Siberia, ou Caderno Corográfico.

Arséniev con Dersú Uzalá durante a súa exploración siberiana (1906 - fonte: Wikipedia).

Semyon Remezov foi o primeiro en cartografar Siberia por completo, a finais do século XVII.  O nivel de detalle dos seus mapas implica necesariamente que tería dividido o traballo de campo, de exploración do terreo, entre un equipo de axudantes con coñecementos cartográficos e xeográficos, os que lle irían remitindo a Tobolsk mapas esquemáticos, notas e observacións que despois Remezov tería integrado no seu caderno, que se supón que foi a base da que se serviu para facer os traballos de maior envergadura. Non descartamos que el mesmo tivese participado nalgunha expedición, mais resulta evidente que só non puido percorrer o inmenso territorio siberiano.

Dun xeito semellante, aínda que máis groseiro, procedeu Tomás López un século despois. O seu proxecto do Dicionario Xeográfico de España fracasou por partir dunha idea absurda que non atendía os modernos métodos da cartografía, xa plenamente desenvolta a finais do século XVIII. López pretendera facer un mapa corográfico do reino xuntando os bosquexos que lle remitían os seus informantes, selecionados ó azar entre curas parroquiais e persoeiros dos distintos lugares. O proxecto quedou inconcluso por carecer de método e, sobre todo, de formación específica os axudantes do seu equipo. Aínda que nalgún caso conteñan información curiosa ou valiosa, os informes manuscritos, e os mapas sen escala e de moi distinta calidade que se lle remitiron, gárdanse arquivados sen moito orde en cadansúa carpeta provincial, collendo po na Biblioteca Nacional.

No traballo de Remezov, se seguimos o curso dos principais ríos, que é o sistema organizativo da cartografía tradicional rusa, vanse indicando mediante símbolos, debuxos e texto os asentamentos rusos, as iurtas nativas, bosques, tundra, camiños, minas, etc. Segundo Erika Monahan nos 13 folios que integran o mapa do curso do río Tobol cecais se terían sinalado os kurgáns, pois aparecen "mounds, perhaps burials of past civilizations" ("Binding Siberia. Semen Remezov's Khorograficheskaia Kniga in Time and through Time", 2021). Nós temos revisado eses 13 mapas (folios 12 a 24 da edición dixitalizada pola Universidade de Harvard) e non atopamos evidencia deses túmulos que poderían ter sido kurgáns, dos que fala Monahan.

Pero Remezov non nos defrauda ó nivel dos detalles que fornece. No seu caderno hai kurgáns. E aínda que non empregue este termo para referirse a eles, defínense perfectamente no texto, e amais ilústranse cun debuxo. Temos identificado os únicos túmulos funerarios que aparecen no caderno de Remezov na zona do lago Zaysan (fol. 98), ó sur do mesmo, en Tarbagatay.

Túmulo de ósos e calaveiras baixo o lago Zaysan. Caderno de Remezov, fol. 98. (C) Harvard University.

O noso asesor na lingua rusa, Luís Torres, indícanos que sobre o túmulo formado polos ósos e as calaveiras lese "TARBAGATAY Тарбагатай - cheo de moitas много pedras камни e ósos кости". Baixo o debuxo dos ósos e as calaveiras nós lemos xustamente кости = ósos.

As montañas de Tarbagatay son unha rexión de Kazakhistán cunha grande acumulación de kurgáns, por ser un lugar de paso das tribus escitas Saka. A maior concentración de túmulos de gran tamaño asociados á cultura dos nómadas Saka (séculos VIII-VI a.C.) atópase no val Chiliktin ou Shilikty, sitio de Baygetöbe.

Excavación do kurgán de Baygetöbe tralo desmonte parcial do túmulo de terra. No centro, o núcleo da coiraza pétrea que cubre a cámara.

Nun resumo das excavacións realizadas no gran túmulo de Baygetöbe, duns 100 metros de diámetro e 8 de altura, podemos ver que estaba formado por unha grosa capa de terra seguida doutra de pedra, baixo a que se albergaba a cámara funeraria construída en madeira (Muzafer Gürsoy: "Shilikti Baigetöbe kurgan  located in Tarbagatay slope (eastern Kazakhstan)", International Journal of Turkish Literature Culture Education, 2012, pp. 40-54). Os arqueólogos, trala retirada da primeira capa de terra, atoparon ósos de animais espallados sobre as pedras, polo que deducen que se tería realizado un sacrificio de animais ou un banquete funerario, e que logo se depositaron os ósos sobre as pedras que cubrían a cámara. No traballo de Gürsoy tamén se especifica que a construción deste kurgán de Baygetöbe tivo que excutarse en varios momentos, ó longo de moito tempo.

A descrición do kurgán de Baygetöbe (ou algún outro semellante) que ven no caderno de Remezov cadra mellor coa dun túmulo aínda non cuberto de terra, só coa capa de pedras directamente sobre a cámara e co depósito funerario dos ósos espallados polo cairn. Isto avalaría a suposición dos investigadores de que estes túmulos se terían formado ó longo do tempo, en varios momentos construtivos, sendo posible que aló polos anos 1690-1700 os primeiros exploradores rusos da Siberia visen algúns destes monumentos aínda non rematados coa cubrición de terra.

Xaniño e os feixós máxicos, mailos tesouros de Dagda - ATU 328

O tipo de conto marabilloso ATU 328 "The boy steels the giant's treasure" ten o seu expoñente máis coñecido na versión de "Xaniño e os feixós máxicos" ("Jack and the beanstalk"). Aínda que a planta de feixós pola que accede o neno ó reino do xigante é un elemento secundario e ata prescindible, nas versións máis recentes cobra moito protagonismo este método de acceso tan rechamante, e remata por configurar a forma típica do conto, pero non sempre foi así.

A primeira vez que atopamos o conto ATU 328 é sen a pranta, na historia de Dagda contida na obra irlandesa da Batalla de Mag Tuired (manuscrito Harleian do século XVI - British Library). Por este texto sabemos que o xigante Dagda, dos Tuatha Dé Danann, era posuídor de tres obxectos máxicos: un caldeiro sen fondo ou caldeiro da abundancia, que podía alimentar os comensais sen esgotárense nunca os alimentos; un grande báculo que podía matar e devolver a vida; e unha harpa máxica que voaba atendendo só á voz do seu amo, nela Dagda podía tocar unha música que influía nas emocións dos que a escoitaban, xerando tristeza, ledicia ou sono. A harpa de Dagda, roubada polos Fomorios, logo é recuperada polo seu dono empregando a maxia inherente ó obxecto: chamándoa polos seus dous nomes e tocando nela unha melodía que provoca que os enimigos caian nun profundo sono.

Xan o das fabas máxicas, ilustración de Ana Santiso.

Nas versións irlandesas do conto ATU 328 contidas na base de datos do folklore da Irlanda (School Collection - duchas.ie) pódese observar que o xigante tiña tres obxectos máxicos: unha galiña que puña ovos de ouro (inesgotable, como o caldeiro de Dagda), unha espada de luz e un harpa, que ó ser roubada por Xaniño adoita avisar ó seu dono dicindo "Señor, Señor, alguén está intentando roubarme!". Nalgunha outra versión tamén aparece unha alusión ó gran caldeiro do xigante, tan grande como unha montaña, no cal cociñaba os seus alimentos.

Paddy Normile do condado de Limerick, nado no 1879 ("A local variant of Jack and the beanstalk" - duchas.ie)

O roubo da harpa máxica do xigante permite estabelecer aquí unha relación entre os contos marabillosos e o que se ven considerando mitoloxía celta conservada tardiamente na literatura da Irlanda, e lévanos a propor unha cuestión ben difícil: os roles, elementos e formas de se desenvolver a acción que aparecen nos contos marabillosos populares estabelecidos por Propp (heroe, opoñente, axudantes, obxectos máxicos, a loita, etc.) que relación gardan cos elementos dos mitos? Segundo o investigador ruso nalgúns casos parece ben claro que os contos marabillosos anteceden ós mitos, mentres que noutros os mitos acaban xerando os contos marabillosos (Las raíces históricas del cuento, 1974, p. 386), e ata versións literarias cultas, como no caso do Gargantúa e Pantagruel de François Rabelais. O escritor francés baseouse na personaxe popular do xigante Gargantúa, que, como Dagda, era procaz, voraz e lascivo, para escribir no século XVI a súa sátira (Sébillot, Gargantua dans les traditions populaires, 1883). Dito doutra forma, é a narración das aventuras de Dagda na Batalla de Mag Tuired un mito ou un conto marabilloso inserido nun ciclo mítico?